CHƯƠNG THỨ SÁU
Về những cách vận-tải
Một nước ruộng đất sinh-sản rất nhiều hoa-lợi, lại có những rừng lắm gỗ quí, dưới đất thì nhiều mỏ than, mỏ sắt, mỏ thiếc, mỏ kẽm... thế nhưng không có đường xá giao-thông, không có những cách vận-tải thuận tiện thì những sản-vật kia, cũng là vô-ích vậy. Người trong nước nhờ về những sản-vật đó mà sinh-tồn, nhưng dùng không hết, còn dư ra chút nào thì không thể đem đi nơi xa mà bán được.
Giả sử đem hàng đi bán ở ngoài cõi, mà khiêng vác trên lưng người ta, hay là trở bằng lừa ngựa thì sự phí tổn về việc vận-tải nhiều lắm. Vả muốn đem hàng ở ngoại-quốc vào nước nhà thì cũng mất nhiều tiền vận-tải. Cuộc vận-tải khó khăn, sở tốn nhiều thì tất là hàng bán rất đắt đỏ.
Thế là công lao nhiều, mà sự kết-quả thì rất ít, thành ra người ta không muốn lao-động nhiều, đành chịu kham khổ để khỏi mất nhiều công-phu.
Vậy nước nào có nhiều đường xá giao thông, cách vận-tải lại tinh xảo thì việc vận-tải không phí-tổn lắm. Các nhà xuất-sản trong nước, thức gì mà không tiêu-thụ hết, còn thừa ra bao nhiêu, chỉ việc đem ra thương-cảng ở bản-hạt để bán đi. Nhờ về cách vận-tải dễ dàng mà bán hàng được hời giá, mua thức gì để dùng cũng được dẻ tiền. Như vậy ai mà chẳng hởi dạ, cố sức lao-động để xuất sản được nhiều hơn sự nhu-yếu của mình. Người nào cũng muốn xuất-sản được nhiều như thế là để có thể mua được đủ các thứ vật-liệu có ích, hay là những thứ hàng xa-xỉ mà ở hạt nhà không có bán. Như là dân miền hạ-du xứ Bắc-kỳ, ở suốt các dọc sông, mỗi năm được hai vụ thóc, ăn không hết, thì đem bán cái phần thóc dư đi ngoại quốc. Ngoại-quốc giả tiền thóc gạo mua ở bản-xứ bằng các thứ: vải, dầu-hỏa, các món khí-cụ bằng thép và bằng sắt, đanh ốc, đanh thường, các thứ máy hơi; ô-tô, se-đạp; máy khâu, đồng hồ; sữa hộp; bột mì và bột lúa mạch.
Vậy thì cái vấn-đề vận-tải rất là quan trọng.
Xưa kia ở xứ Bắc-kỳ thì cuộc vận-tải chỉ nhờ về các đường sông. Tại
