giờ những người họ hàng ở huyện Tống-sơn 宋 山 cùng những quân-lính ở đất Thanh, Nghệ nhiều người đưa cả vợ con theo đi. Nguyễn Hoàng vào đóng ở xã Ái-tử 愛 子 (sau gọi là kho Cây-khế), thuộc huyện Đăng-xương, tỉnh Quảng-trị.
Nguyễn Hoàng là một người khôn-ngoan mà lại có lòng nhân-đức, thu-dùng hào-kiệt, yên-ủi nhân-dân, cho nên lòng người ai cũng mến-phục.
Đến năm kỷ-tỵ (1569) ông ra chầu vua ở An-tràng 安 場. Qua năm sau Trịnh Kiểm gọi quan tổng-binh ở Quảng-nam là Nguyễn bá Quýnh 阮 伯 駉 về giữ đất Nghệ-an, và lại cho ông vào trấn cả đất Thuận-hóa và đất Quảng-nam. Lệ mỗi năm phải nộp thuế là 400 cân bạc, 500 tấm lụa.
Năm nhâm-thân (1572) nhân lúc Trịnh Kiểm mới mất, con là Trịnh Cối 鄭 檜 và Trịnh Tùng 鄭 松 đánh nhau. nhà Mạc đem quân vào đánh Thanh-hóa và sai tướng là Lập-Bạo 立 暴 đem một toán quân đi 60 chiếc thuyền, bởi đường hải-đạo kéo vào đóng ở làng Hồ-xá 胡 舍 và ở làng Lạng-uyển 閬 宛 (thuộc huyện Minh-linh) để đánh Nguyễn Hoàng.
Ông mới sai một người con gái đẹp là Ngô-thị 吳 氏 giả làm cách đưa vàng bạc sang nói với Lập Bạo xin cầu hoà. Lập Bạo mừng rỡ, không phòng giữ gì cả, bị quân họ Nguyễn đánh lẻn, bắt được giết đi, và đánh tan quân nhà Mạc.
Năm quí-tị (1593) Trịnh Tùng đã lấy được thành Thăng-long, bắt được Mạc mậu Hợp, nhưng mà đảng nhà Mạc còn nhiều, phải đánh dẹp nhiều nơi, Nguyễn Hoàng đưa quân-binh và súng-ống ra Đông-đô, ở hằng 8 năm, giúp Trịnh Tùng để đánh họ Mạc, lập được nhiều công to. Nhưng mà Trịnh Tùng vẫn có ý ghen-ghét không muốn cho ngài về Thuận-hóa, mà ngài cũng chưa có dịp gì mà về được.
Năm canh-tý (1600) nhân vì họ Trịnh kiêu-hãnh quá, các quan có nhiều người không phục; bọn Phan Ngạn 潘 彥, Ngô đình Hàm 吳 廷 鹹, Bùi văn Khuê 裴 文 奎 khởi binh chống lại với họ Trịnh ở cửa Đại-an (thuộc Nam-định), Nguyễn