tri-phủ là Nguyễn phạm Tuân 阮 范 遵, ở Hà-tĩnh có cậu ấm Lê Ninh 黎 寧[1]; ở Nghệ-an có ông nghè Nguyễn xuân Ôn 阮 春 溫 và quan sơn-phòng-sứ Lê doãn Nhạ 黎 允 迓; ở Thanh-hóa có Hà văn Mao 何 文 旄, v.v. Những người ấy đều xướng lên việc cần vương, đem quân đi hoặc chiếm-giữ tỉnh-thành, hoặc đánh lấy các phủ huyện, và đốt phá những làng có đạo. Ở ngoài Bắc-kỳ thì các quan cựu-thần là quan đề-đốc Tạ Hiện 謝 現, quan tán-tương Nguyễn thiện Thuật 阮 善 述 tụ họp ở Bãi-sậy, rồi đi đánh phá ở mạn trung-châu, còn ở mạn thượng-du, thì chỗ nào cũng có quân giặc Tàu quấy-nhiễu. Bởi vậy quân Pháp phải chia binh ra chống giữ các nơi.
7. THỐNG-TƯỚNG DE COURCY PHẢI TRIỆT VỀ. Thống-tướng De Courcy thấy ở ngoài Bắc có lắm việc, bèn để thiếu-tướng Prudhomme ở lại Huế, rồi ra Hà-nội kinh-lý mọi việc. Nhưng vì thống-tướng tính khổ-khắc và đa nghi, cho nên công-việc càng ngày càng khó thêm. Ở bên Pháp thì có nhiều người không muốn giữ đất Bắc-kỳ, có ý muốn bãi binh. Bởi vậy đến cuối năm 1885 là năm ất-dậu, thủ-tướng nước Pháp là ông Brisson xin nghị-viện thuận cho lấy ra 75 triệu phật-lăng để chi-tiêu về việc Bắc-kỳ. Nghị-viện đặt hội-đồng để xét việc ấy. Hội-đồng định rút quân về và chỉ cho 18 triệu phật-lăng mà thôi. Đến khi đầu phiếu thì đảng theo chính-phủ được 274 phiếu, và đảng phản-đối với chính-phủ được 270, nghĩa là đảng muốn giữ đất Bắc-kỳ chỉ hơn có 4 phiếu. Thủ-tướng Brisson thấy trong nghị-viện có nhiều người không hợp ý mình bèn xin từ-chức.
Ông Freycinet lên làm thủ-tướng, thấy thống-tướng De Courcy ở bên nước Nam làm lắm việc lôi thôi, bèn điện sang triệt về Pháp, giao binh-quyền lại cho trung-tướng
- ▲ Người ở La-sơn, tỉnh Hà-tĩnh, con quan nguyên bố-chính Lê Kiên.
