CHƯƠNG XII
CUỘC BẢO-HỘ CỦA NƯỚC PHÁP
- Sự phế-lập ở Huế: vua Hiệp-hòa
- Quân Pháp lấy cửa Thuận-an
- Hòa-ước năm quí-mùi (1883)
- Việc ở Bắc-kỳ
- Vua Hiệp-hòa bị giết
- Vua Kiến-phúc
- Sự đánh lấy các tỉnh ở Bắc-kỳ
- Lấy tỉnh Sơn-tây
- Lấy thành Bắc-ninh
- Lấy Hưng-hóa
- Lấy Tuyên-quang
- Hòa-ước Fournier
- Hòa-ước Patenôtre tháng 6 năm giáp-thân
- Việc Triều-chính ở Huế
- Vua Hàm-nghi
1. SỰ PHẾ-LẬP Ở HUẾ: VUA HIỆP-HÒA. Bản-triều nhà Nguyễn truyền ngôi đến hết đời vua Dực-tông thì mất quyền tự-chủ. Nước Nam tự đó thuộc về nước Pháp bảo-hộ. Nghĩa là ngôi nhà vua tuy vẫn còn, nhưng quyền chính-trị phải theo chính-phủ Bảo-hộ xếp-đặt.
Ấy cũng vì thời-đại biến-đổi mà người mình không biết biến-đổi, cho nên nước mình mới thành ra suy-đồi. Vả lúc ấy ở ngoài Bắc-kỳ thì rối-loạn, ở trong Triều thì quyền thần chuyên-chế, bởi vậy cho nên lại sinh ra lắm việc khó-khăn[1].
- ▲ Những chuyện ở trong Triều lúc bấy giờ, phần nhiều là lấy ở quyển « Hạnh-Thục-ca 幸 蜀 歌 » của Lễ-tân Nguyễn Nhược-thị 禮 嬪 阮 若 氏. Bà ấy là một người cung-phi của vua Dực-tông sau lại làm thư-ký cho bà Từ-dụ, cho nên những việc trong Triều bà ấy biết được rõ.