Trang:Viet Nam Su Luoc 2.pdf/158

Trang này đã được phê chuẩn.

miễn cho một năm giao-dịch. Ai không nộp đủ thì không được dự vào lệ miễn ấy.

Lại mộ những dân ở các nơi đến làm ruộng, gọi là điền-tốt 田 卒. Quan điền-tuấn lấy ruộng đất bỏ hoang cấp cho để cày cấy. Ai không có đủ trâu bò mà cày-bừa, thì quan cũng cấp cho, rồi đến mùa phải trả bằng thóc.

Nguyễn-vương lại phát trâu-bò và điền-khí cho quân dân, bắt đi khai-khẩn những nơi rừng núi để làm ruộng gọi là đồn-điền, rồi đến mùa lấy thóc để vào kho, gọi là đồn-điền khố 屯 田 庫.

Các quan văn-võ đều phải mộ người lập thành đội, gọi là đồn-điền đội 屯 田 隊 mỗi năm mỗi người phải nộp 6 hộc thóc. Còn dân mà ai mộ được 10 người trở lên, thì cho làm cai-trại và được trừ sưu-dịch.

Cách Nguyễn-vương khai-khẩn đất Gia-định thật là khôn-khéo, khiến cho đất Nam Việt trước là một chỗ đất bỏ hoang, không có người ở, mà sau thành ra một nơi rất đông người và rất trù-phú trong nước Nam ta. Ấy cũng là một cái công lớn của ông Nguyễn-phúc Ánh vậy.

5. VIỆC BUÔN-BÁN. Nguyễn-vương lập lệ: phàm những thuyền của khách mà có chở những đồ gang, sắt, kẽm và lưu-hoàng, thì quan mua để làm binh-khí, và cho cứ theo số hàng nhiều ít, được chở thóc gạo về nước. Bởi vậy những khách buôn-bán cũng vui lòng đem đồ hàng đến bán. Vương lại sai quan ở doanh Trấn-biên cứ theo giá chợ mà mua lấy đường cát để đổi cho những người Tây-dương mà lấy đồ binh-khí.

6. ÔNG BÁ-ĐA-LỘC VÀ HOÀNG-TỬ CẢNH Ở PHÁP VỀ. Từ mùa đông năm giáp-thìn (1784), ông Bá-đa-lộc đem Hoàng-tử Cảnh cùng với Phạm văn Nhân, Nguyễn văn Khiêm xuống tàu sang Tây; đi qua Ấn-độ-dương vào thành Phong-ti thê-ri (Pondichéry) đất Ấn-độ, ở lại gần 20 tháng, rồi đến mùa xuân năm đinh mùi (1787), thì chiếc tàu chở ông Bá-đa-lộc mới vào cửa Lorient ở phía tây nước Pháp-lan-tây.