Trang:Viet Han van khao.pdf/89

Trang này cần phải được hiệu đính.
— 77 —

Đại phàm quân-tử cùng với quân-tử, vì đồng-đạo mà kết bạn với nhau; tiểu-nhân cùng với tiểu-nhân, vì đồng lợi mà kết bạn với nhau; ấy là lẽ tự nhiên vậy. Song tôi nghĩ rằng tiểu-nhân không bằng đảng, chỉ quân-tử mới có. Cớ sao vậy? Là vì tiểu-nhân chỉ trông thấy lợi lộc, chỉ tham về của cải, đương khi đồng lợi, tạm thì bằng đẳng với nhau, là giả dối đó thôi; đến khi trông thấy lợi thì tranh nhau lấy trước, hoặc khi hết lợi thì lại nhạt nhau, thậm đến giết hại lẫn nhau, dù đến anh em thân-thích, cũng không giúp lẫn nhau nữa. Tôi nói rằng tiểu-nhân không có bằng đảng, tạm thì bằng đảng với nhau là giả dối là vì thế đó.

Quân-tử thì khác thế giữ thì giữ những điều đạo nghĩa, làm thì làm những sự trung-tín, tiếc thì tiếc những điều danh-nghĩa; lấy các điều đó mà sửa mình, thì đồng-đạo mà ích lẫn cho nhau; lấy các điều đó mà thờ vua, thì đồng tâm mà giúp lẫn cho nhau, trước sau như một, ấy là bằng đảng của quân-tử vậy.

Cho nên nhân quân, phải đuổi bọn ngụy bằng đảng của tiểu-nhân mà dùng bọn chân bằng đảng của quân-tử thì thiên-hạ mới trị được.

Thời vua Nghiêu, bọn tiểu-nhân là bốn kẻ hung tàn kết làm một bè, bọn quân-tử là bát-nguyên, bát-khải 16 người kết là một bè. Vua Thuấn giúp vua Nghiêu, đuổi bọn tứ hung mà cất bọn bát-nguyên bát-khải, cho nên thiên-hạ được thái-bình. Đến khi vua Thuấn lên nối ngôi thiên-tử, bọn Cao, Quỳ, Tắc, Tiết cả thẩy 22 người, cùng đứng trong triều, tưng bốc nhau, nhường-nhịn nhau, 22 người kết làm một bè vua Thuấn dùng cả, thiên-hạ cũng được thái-bình.

Kinh Thư nói rằng: « Vua Trụ có ức vạn bày tôi, nhưng ức vạn bụng, nhà Châu có 3.000 bày tôi, nhưng chỉ một bụng ». Thời vua Trụ ức vạn người mà mỗi người một bụng, đủ rõ là không bằng đảng, song vua Trụ vì thế mà mất nước; bày tôi vua Võ-vương nhà Châu, có 3.000 người kết làm một bè nhớn; nhà Châu bởi đó mà hưng-thịnh.