vua trước bây giờ chỉ một mình ngồi đứng với mưa đêm, thức ngủ với gió thu. — 7. Phòng chát bằng hồ-tiêu cho ấm, phòng của các cung-phi nhà vua ở. — 8. Cái dải đồng tâm. — 9. Cửa châu: là cửa treo ngọc châu. Rèm ngà là rèm bện trục bằng ngà. — 10. Là xe làm hình chim phượng, xe vua ngự. — 11. Là xe dê: xưa vua Vũ-đế nhà Tấn bên Tàu thường đi cái xe dê kéo ở trong cung. — 12. Xưa ông Tô-Vũ bị rợ Hồ cầm giữ, ông buộc thư vào chân chim nhạn để nhạn đem tin về triều Hán cho, nên thường nói gửi thư là đưa tin nhạn. — 13. Cô-miên 孤 眠 là ngủ một mình. — 14. Nghiêm lâu là cái lầu nghiêm mật, chỗ vua ở. — 15. Lưu-cầu là tên một thanh gươm.
NGUYỄN-THỊ-ĐIỂM 阮 氏 點
Bà người huyện Đường-hào, tỉnh Hải-dương, em gái ông tiến-sĩ Nguyễn-trác-Luân, ở vào khoảng đầu thế-kỷ thứ XVIII, về đời vua Duy-Phương và vua Thuần Tôn nhà Lê.
Bẩm sinh rất thông-minh, năm sáu tuổi học đã giỏi. Mười lăm tuổi, văn-chương đã nổi tiếng, các tay danh-sĩ đời bấy giờ như ông Thái-học-sinh Đặng-trần-Côn cũng phải chịu tài.
Bà kén chồng kỹ không ai lấy được. Ngoài 20 tuổi mới lấy lẽ quan Thượng-thư ở huyện Từ-liêm là Nguyễn-Kiều hiệu Hạo-Hiên; hai vợ chồng quí nhau lắm. Bà thọ 70 tuổi.
Bà thường ở dạy học chốn kinh-thành, học-trò theo học cũng đông, thành-đạt cũng nhiều.
Bà có làm ra bộ sách « Tục truyền kỳ » bằng chữ nho và dịch quyển « Chinh-phụ ngâm » nguyên văn bằng chữ nho ra quốc-âm hay lắm.
CHINH-PHỤ NGÂM
Khúc này nguyên-văn chữ nho của ông Thái-học-sinh Đặng-trần-Côn người làng Nhân-mục, (nay thuộc tỉnh Hà-đông) làm ra. Sau bà Nguyễn-thị-Điểm dịch ra quốc-văn mà bản dịch lại hay hơn bản nguyên-văn.
Đề-mục của khúc này là một đề-mục các nhà thi-sĩ nước Tàu nước ta thường đem ra ngâm vịnh, tức là các lời than-vãn của một người đàn bà còn trẻ tuổi mà chồng đi lính xa lâu không về. Nỗi ly-biệt, tình nhớ thương, phần lo cho chồng phải xông pha trận-mạc, phần tủi nỗi mình phải phấn ủ nhị tàn, ý ý âm-thầm, lời lời thiết-tha, thật tả rõ tình cảnh một người thiếu-phụ vắng chồng mà biết thủ tiết, kết lại một câu rằng mong cho chồng chóng được về để lại được sum vầy vui vẻ.
