LÊ THÁNH-TÔN 黎 聖 宗
Vua Thánh-tôn là một ông anh-quân đời nhà Lê. Ngài trị vì từ năm 1460 đến năm 1497. Trong đời ngài, không những ngài sửa sang việc chánh-trị, ngài lại lưu tâm đến việc văn-học lắm. Ngài họp 28 người văn-thần thành một hội văn-học gọi là « Tao đàn nhị thập bát tú » mà ngài tự làm đại-nguyên-súy (soái)• Ngài soạn nhiều thơ văn chép trong bộ Thiên-nam dư hạ tập.
Ngài lại tự làm 9 bài thơ để tựa vào khúc hát gọi (kêu) là Quỳnh-uyển cửu ca. Ngài cũng ngâm vịnh nhiều thơ nôm: hoặc nhân khi ngài đi đánh nước Chiêm-thành, hoặc những lúc ngài thưởng ngoạn các thắng-cảnh.
Nay còn truyền lại được ít nhiều bài.
1. — DỆT VẢI
Thấy dân rét mướt[1] nghĩ mà thương,
Vậy phải lên ngôi gỡ mối dường, 1
Tay ngọc lần đưa thoi nhật nguyệt, 2
Gót vàng giậm đạp máy âm dương. 3
CHÚ-THÍCH. — 1. Nghĩa đen là lên ngồi trên khung cửi gỡ các mối chỉ trong khung cửi mà dệt; nghĩa bóng là lên ngôi vua sắp đặt các công việc trong nước. — 2. Nghĩa đen là đưa cái thoi dệt; nghĩa bóng là làm vua chủ-chương cả mặt trời mặt trăng. — 3. Nghĩa đen là đạp cái máy dệt; nghĩa bóng là làm vua chuyển vận cả khí âm khí dương.
2. — NGƯỜI BỒ-NHÌN
Quyền trọng ra uy (oai) trấn cõi bờ,
Vốn lòng vì nước há ví dưa! 1
Xét soi trước mặt đôi vừng ngọc, 2
Vùng vẫy trên tay một lá cờ.
Dẹp giống chim muông xa phải lánh, 3
Dể quân cày cuốc gọi không thưa.
Mặc ai nhẩy nhót đường danh lợi,
Ơn nước đầm đìa hạt móc mưa.
CHÚ-THÍCH. — 1. Nguyên tục-ngữ ta có câu: bồ-nhìn giữ dưa. — 2. Hai vừng mặt trời mặt trăng; làm bồ-nhìn đứng giữa đồng lúc nào
- ▲ Lạnh lẽo.
