việc nước phải đồi bại; có kẻ chỉ biết ở gần cha mẹ, sớm khuya phụng dưỡng là trọn phận làm con; những người hiểu hai chữ trung hiếu như vậy là hiểu một cách hẹp hòi. Hiện bây giờ cũng có người tưởng rằng đến cửa vua mà cúi đầu vòng tay là tận trung, kỵ giỗ cha mẹ mà có mâm cao cỗ đầy là tận hiếu. Trung hiếu như vậy thì dễ làm lắm, trẻ con làm cũng được! Phải hiểu rằng vua vui lòng chi bằng thấy việc nước càng ngày càng thịnh-vượng; cha mẹ vui lòng chi bằng thấy việc nhà càng ngày càng quang-xương. Ai muốn tu lòng trung thì phải tìm cách mà làm cho nước thịnh-vượng, và phải gây dựng nhân-tài để ngày sau giúp nước cho sự thịnh-vượng càng ngày càng thêm; ai muốn tu lòng hiếu thì phải lo việc nhà cho quang-xương và phải nuôi dạy con cháu để ngày sau việc nhà cứ quang-xương mãi. Trung hiếu là một lá cờ để dẫn nước dẫn nhà lên đường tấn-bộ, nhưng mà sự đi tới ấy phải có lễ-nhạc, nghĩa là phải có trật-tự điều-hòa, cũng như toán binh đi tới có thứ-tự và theo nhịp kèn.
(Trích ở bài Cung dịch Thánh-ý trong Nam-phong, số 50)
CHÚ THÍCH. — 1. Là cái lý-thuyết đem ra mà thực-hành. — 2. Cách nói trùng phục. Lễ vân, lễ vân; nhạc vân, nhạc vân là có ý giận. Ngọc với lụa là vật dùng để tế đời xưa. — 3. Khí-hậu mùa xuân như mùa hạ, mùa thu như mùa đông là trái thời-tiết. — 4. Dịch câu đức Khổng-tử trong sách Luận-ngữ: « quân quân, thần thần, phụ phụ, tử tử ». — 5. Là cái bùa thiêng. — 6. Sáng sủa thịnh-vượng.
CÂU HỎI. — I. Ý tưởng. — Trong bài này tác-giả định giải-thích về nghĩa gì? — Hai chữ lễ, nhạc nhiều người thường hiểu lầm thế nào? — Hai chữ ấy nghĩa chính là gì? — Lễ nhạc ở trong vũ-trụ thế nào? — Ở trong nước trong nhà thế nào? — Cái quan-niệm về lòng trung lòng hiếu của người thường thế nào? Thế nào mới là chánh đáng?
II. Lời văn. — 1. Nghĩa những chữ: trật-tự, điều-hòa, quai-hòa. — Tu lòng trung: nghĩa chữ tu. — Tận trung, tận hiếu: nghĩa chữ tận. — Nhân-tài là gì?
2. Cách đặt để bài văn này có điều gì đáng nhận?
