96 — BÀI PHÚ HỎNG THI 1
Đau quá đòn hằn; dát hơn lửa bỏng. Tủi bút tủi nghiên; hổ lều[1] hổ chõng. Nghĩ đến chữ: nam nhi đắc chí, 2 thêm nỗi thẹn thùng[2]; ngẫm đến câu: quyển thổ trùng lai 3, nói ra ngập ngọng. Thế mới biết học tài thi phận, miệng đàn bà con trẻ nói vậy mà thiêng; nào ai ngờ chữ tốt văn hay, tài bảng-nhỡn thám-hoa lỡ ra cũng hỏng.
Có một thầy: Dốt chẳng dốt nào; nhưng hay chữ lỏng. Nghiện chè nghiện rượu, nghiện cả cao-lâu; hay hát hay chơi, hay nghề xuống lõng 4. Thói nhà phong-vận, áo hàng tàu, khăn nhiễu tím, ô[3] lục-soạn xanh; ra phố sênh-sang, quần tố-nữ, bít-tất[4] tơ, giầy Gia-định bóng. Tú rốt bảng trong năm Giáp-ngọ 5, nổi tiếng tài hoa; con nhà dòng ở đất Vị-xuyên 6, ăn phần cảnh nọng.
Năm vua Thành-Thái mười hai; lại mở khoa thi Mỹ-trọng 7. Quyển đệ tam viết đã xong rồi; bảng đệ tứ chưa ra còn ngóng. Thầy chắc hẳn văn-chương có mực, lễ thánh xem giò; cô mừng thầm mũ áo đến tay, gặp người nói mộng. Ngày đi lễ phật: còn kỳ này kỳ nữa là xong; đêm dậy vái trời: qua mồng bốn mồng năm cho chóng.
Nào ngờ: Bảng nhỏ 8 thấy tên; ngoại-hàm 9 còn trống. Kẻ đến sáng văn còn được chấm, biển cót nghênh-ngang; người ngồi khuya tên hãy được vào, áo dài lụng-thụng. Thi là thế, sự-tình là thế, hở chuyện cùng ai; người một nơi, hồn phách một nơi, than thân với bóng. Ví phỏng chăm nghề nghiện bút, thì mười ba mười bảy đỗ[5] những bao giờ; những là mải việc vui chơi, mà một tuổi một già hóa ra lóng-đóng.
Thôi thì thôi: Sách vở mập-mờ, văn-chương lóng-ngóng. Khoa trước đã chầy; khoa sau hẳn chóng. Ý sẵn kẻ lo toan việc nước, vua chửa dùng hiền; hay không ai dạy dỗ đàn em, trời còn bắt hỏng.
