tiểu-thuyết phải tả các vai chủ-động hay tả người phụ-động. Tả người để cho hiểu việc: mục-đích và phạm-vi lối văn tả người trong tiểu-thuyết là thế. Cụ Nguyễn-Du tả nàng Hoạn-Thư trong đoạn này thật là rạch-ròi chí-lý, khiến cho ta đọc nốt quyển truyện đến những chỗ kể việc của nàng, nào khi sai Khuyển, Ưng bắt Kiều, nào lúc bắt Kiều ra mời rượu gẩy đàn (đờn) trước mặt Thúc-sinh, lại khi bắt gặp chồng với tình-nhân ở « gác viết kinh », cả đến lúc đối đáp với nàng Kiều để gỡ tội, một cách hành-động nào, một sự thi-thố nào của nàng mà đem cái tâm-lý cụ đã khám phá trong đoạn này soi vào thì đều thấy sáng rạng minh-bạch cả. Tả người đến thế thật là tuyệt-diệu.
81 — KIỀU BỊ KHUYỂN, ƯNG BẮT
TIỂU DẪN. — Hoạn-Thư là người thâm độc, máu ghen sôi nổi mà không hề hé môi, nhân dịp chồng là Thúc-sinh về thăm nhà, âm mưu sai người nhà là Ưng, Khuyển đi bắt Thúy-Kiều về để hành hạ. Đoạn này kể lúc nàng Kiều phải bắt; thuộc về thể văn tự-sự.
Đêm thu gió lọt song đào,
Nửa vành trăng khuyết, ba sao giữa trời 1;
Nén hương đến trước Phật-đài,
Nỗi lòng khấn chửa cạn lời vân-vân.
Dưới hoa dậy lũ ác-nhân,
Ầm-ầm khốc-quỉ kinh-thần 2 mọc ra!
Đầy sân gươm tuốt sáng lòa,
Thất kinh nàng chửa biết là làm sao?
Thuốc mê đâu đã tưới vào,
Mơ-màng như giấc chiêm-bao biết gì!
Vực ngay lên ngựa tức thì,
Phòng đào viện sách bốn bề lửa giong;
Sẵn thây vô chủ bên sông,
Đem vào để đó lộn sòng 3 ai hay?
Tôi đòi phách lạc hồn bay,
Xông-pha bụi cỏ gốc cây ẩn mình.
Thúc-ông nhà ở gần quanh,
Chợt trông ngọn lửa thất kinh rụng rời.
Tớ thầy tốc thẳng đến nơi,
Tơi bời tưới lửa tìm người lao-xao
