Trang này đã được hiệu đính, nhưng cần phải được phê chuẩn.

85
NHO-GIÁO


cách ngay chính mà sửa đổi lòng người lại, thì cuộc loạn có thể trở nên cuộc trị được. Vậy nên nhất sinh Ngài chuyên tâm chú ý về việc giáo-hóa và việc canh-cải chính-trị. Ngài cho người ta đã sinh ra ở đời, ai cũng có cái nghĩa-vụ đối với đời. Người nào bỏ việc đời không nghĩ đến là làm điều trái với đạo người, cho nên Ngài càng thấy cuộc đời rối loạn bao nhiêu, Ngài lại càng muốn ra sức sửa đổi bấy nhiêu.

Thuở ấy có người biết thời-sự không thể làm gì được, mà thấy Ngài cứ cố tìm cách sửa đổi, cho nên mới chê rằng: « Tri kỳ bất khả vi, nhi vi chi 知 其 不 可 爲,而 爲 之: Biết không thể làm được mà cứ làm ». (Luận-ngữ: Hiến-vấn XIV). Đó là vì người ta không hiểu cái bụng của Ngài cho việc thiên-hạ không có lúc nào là không có thể làm được việc ích lợi, vậy nên Ngài cứ chăm chắm lo làm việc cứu thế. Lại có người nói rằng: « Thao thao giả thiên-hạ giai thị giã, nhi thùy dĩ dịch chi 滔 滔 者 天 下 皆 是 也,而 誰 以 易 之: ùa ùa như nước chảy một chiều, thiên-hạ đều thế cả, ai mà theo mình để sửa đổi được loạn ra trị ». — Ngài nói rằng: « Thiên-hạ hữu đạo Khâu bất dữ dịch giã 天 下 有 道 丘 不 與 易 也: Thiên-hạ có đạo thì Khâu này còn dự đến việc thay đổi làm gì ». (Luận-ngữ: Vi-tử, XVIII).