Trang này đã được hiệu đính, nhưng cần phải được phê chuẩn.

240
NHO-GIÁO


ra đạo trị vậy ». (Nhạc-ký XIX). Không có lễ nhạc để sửa lòng người cho ngay chính, hòa-thuận, thì việc chính-trị thành ra hà-khốc, bạo-ngược, không phải là vương-đạo. « Lễ tiết dân tâm, nhạc hòa dân thanh, chính dĩ hành chi, hình dĩ phòng chi. Lễ nhạc hình chính, tứ đạt nhi bất bội, tắc vương-đạo bị hỹ 禮 節 民 心,樂 和 民 聲,政 以 行 之,刑 以 防 之.禮 樂 刑 政,四 達 而 不 悖,則 王 道 備 矣: Lễ để tiết-chế lòng dân, nhạc để hòa thanh-âm của dân, chính-trị để định việc làm, hình-pháp để ngăn cấm điều bậy. Lễ nhạc hình chính, bốn việc ấy đạt cả, không trái điều nào, thì vương đạo đủ vậy ». (Nhạc-ký, XIX) Khổng-tử tin sự dùng lễ nhạc có công-hiệu rất lớn, cho nên mới nói rằng: « Quân-tử minh ư lễ nhạc, cử nhi thố chi nhi dĩ 君 子 明 於 禮 樂,舉 而 錯 之 而 已: Người quân-tử mà biết rõ lễ nhạc, thì chỉ đem thi-thố ra là đủ mà thôi ». Lễ-ký: Khổng-tử yến-cư, XXVIII).

Lễ-nhạc quan-hệ đến việc giáo-hóa và việc chính-trị mật-thiết như thế, cho nên xưa nay những người nho-học rất sùng thượng lễ nhạc. Song vì người đời sau câu-nệ cái hình-thức bề ngoài, dần dần bỏ mất cái thâm-ý mà chỉ giữ lấy cái phiền văn. Đến nay lễ thì thành phiền-toái, mà nhạc thì