Trang này đã được hiệu đính, nhưng cần phải được phê chuẩn.

239
NHO-GIÁO


giã. Nhạc cực hòa, lễ cực thuận 樂 也 者 動 於 內 者 也,禮 也 者 動 於 外 者 也.樂 極 和,禮 極 順: Nhạc là động ở trong, lễ là động ở ngoài. Cái cùng-cực của nhạc là hòa, cái cùng-cực của lễ là thuận ». (Nhạc-ký, XIX). Hòa là điều-hòa tính tình, mà thuận là thuận hợp nghĩa lý. Nếu trong lòng mà tính tình điều-hòa và ở ngoài mà sự hành-vi thuận hợp nghĩa lý, thì cái tà-tâm vọng-niệm còn vào thế nào được lòng người ta nữa. Vậy nên thánh-nhân dạy người cốt lấy lễ nhạc làm trọng.

Cứ theo cái tôn-chỉ của Nho-giáo, thì lễ và nhạc có cái địa-vị rất trọng-yếu về đường chính-trị, vì đế vương đời trước cho việc chính-trị và việc giáo-hóa cùng theo một chủ-nghĩa. « Lễ dĩ đạo kỳ chí, nhạc dĩ hòa kỳ thanh, chính dĩ nhất kỳ hành, hình dĩ phòng kỳ gian. Lễ nhạc hình chính, kỳ cực nhất giã, sở dĩ đồng dân tâm, nhi xuất trị đạo giã 禮 以 道 其 志,樂 以 和 其 聲,政 以 一 其 行,刑 以 防 其 姦.禮 樂 刑 政,其 極 一 也,所 以 同 民 心,而 出 治 道 也: Lễ để khiến cái chí, nhạc để hòa cái thanh, chính-trị để tề-nhất việc làm, hình-phạt để ngăn-cấm sự gian-tà. Lễ nhạc hình chính tuy khác nhau, nhưng rút lại đến chỗ cực cũng là một, là khiến lòng dân đồng cả về việc thiện, để cho