Trang này đã được hiệu đính, nhưng cần phải được phê chuẩn.

232
NHO-GIÁO


Nói rút lại: « Lễ chi ư chính quốc giã, do hành chi ư khinh trọng giã, thằng mặc chi ư khúc trực giã, qui củ chi ư phương viên giã 禮 之 於 正 國 也,猶 衡 之 於 輕 重 也,繩 墨 之 於 曲 直 也,規 矩 之 於 方 圓 也: Lễ đối với việc sửa nước cũng như cán cân đối với vật nặng nhẹ, cái dây đối với vật thẳng vật cong, cái qui cái củ đối với vật tròn vật vuông vậy ». (Lễ-ký: Kinh-giải, XXVI).

Xét kỹ bốn cái chủ-đích đã nói trên kia, thì biết rõ cái tác-dụng của lễ thật là quảng-đại, thật là tinh-vi, đủ chứng là tâm-lý-học của Khổng-giáo sâu xa vô cùng. Hồ Thích-Chi nói trong sách « Trung-quốc triết-học-sử » rằng: « Trong cái nghĩa rộng chữ lễ có hàm cái tính-chất pháp-luật, nhưng lễ thì thiên trọng về cái qui-củ tích-cực, mà pháp-luật thì thiên trọng về cái cấm chế tiêu-cực. Lễ thì dạy người ta nên làm điều gì và không nên làm điều gì; pháp-luật thì cấm không cho làm những việc gì, hễ làm thì phải tội. Người làm điều trái lễ thì chỉ bị người quân-tử chỉ-nghị chê-cười, chứ người làm trái pháp-luật thì có hình-pháp xét xử ». Lời ấy nói riêng về cái chủ-đích thứ-tư thì rất phải lắm.