Trang này đã được hiệu đính, nhưng cần phải được phê chuẩn.

224
NHO-GIÁO


vô lễ tắc lao, thận nhi vô lễ tắc tứ, dũng nhi vô lễ tắc loạn, trực nhi vô lễ tắc giảo 恭 而 無 禮 則 勞,慎 而 無 禮 則 葸,勇 而 無 禮 則 亂,直 而 無 禮 則 絞: Cung-kính mà không có lễ thì phiền, cẩn-thận mà không có lễ thành ra khiếp-sợ, dũng mà không có lễ thì loạn, trực mà không có lễ thành ngang-ngạnh. » (Luận-ngữ: Thái-Bá, XIII). Vì vậy cho nên Ngài bảo thầy Nhan-Uyên là một người đã hiểu đạo nhân hơn cả mọi người, rằng: « Phi lễ vật thị, phi lễ vật thính, phi lễ vật ngôn, phi lễ vật động 非 禮 勿 視,非 禮 勿 聽,非 禮 勿 言,非 禮 勿 動: Không phải lễ thì chớ trông, không phải lễ thì chớ nghe, không phải lễ thì chớ nói, không phải lễ thì chớ làm ». (Luận-ngữ: Nhan-Uyên, XII). Lễ là cốt để giữ chừng-mực cho sự hành-vi của người ta, cho nên mới nói rằng: « Đạo đức nhân nghĩa, phi lễ bất thành: giáo huấn chính tục, phi lễ bất bị; phân tranh biện tụng, phi lễ bất quyết; quân thần, thượng hạ, phụ tử, huynh đệ, phi lễ bất định; hoạn học, sự sư, phi lễ bất thân; ban triều, trị quân, lị quan, hành pháp, phi lễ uy-nghiêm bất hành; đảo từ, tế tự, cung cấp quỉ thần, phi lễ bất thành bất trang. Thị dĩ quân-tử cung kính tỗn tiết, thoái nhượng dĩ minh lễ 道 德 仁 義,非 禮