Trang này đã được hiệu đính, nhưng cần phải được phê chuẩn.

106
NHO-GIÁO


đức chi thịnh giã 過 此 以 往,未 之 或 知 也:窮 神 知 化 德 之 盛 也: Qua ngoài điều ấy thì chưa dễ ai biết được; hiểu đến cùng cái thần, biết rõ lẽ biến-hóa, là cái đức thịnh vậy. » (Hệ-từ hạ). Xét cho đến cái thần. hiểu rõ lẽ biến-hóa của trời đất, ấy là việc của thánh-nhân dạy người ta vậy.

Người và sự tri-giác. — Cái lẽ sinh-hóa của trời đất và vạn vật là thế. Song người ta có cái địa-vị rất lớn trong vạn vật, cho nên ta phải biết người là thế nào và tại làm sao người lại có cái địa-vị ấy. Cứ theo cái học của Nho-giáo thì: « Nhân giả kỳ thiên địa chi đức, âm dương chi giao, quỉ thần chi hội, ngũ hành chi tú khí giã 人 者 其 天 地 之 德,陰 陽 之 交,鬼 神 之 會,五 行 之 秀 氣 也: Người là cái đức của trời đất, sự giao-hợp của âm dương, sự tụ-hội của quỉ thần, cái khí tinh-tú của ngũ-hành. » (Lễ-ký: Lễ-vận, IX). Trời đất sinh ra người lại phú cho cái tính rất quí, tức là người chịu cái đức của trời đất. Người lại bẩm-thụ được hoàn-toàn cả cái tinh-thần linh-diệu và cái khí-chất tinh-tú, cho nên mới nói là linh hơn cả vạn vật. Nhờ có cái tinh-thần và cái khí-chất ấy người ta mới có cái sáng-suốt để hiểu hết các sự vật.