với nhau, không nói rõ không ai hiểu manh mối việc tôi làm thế nào.
Việc người Pháp làm ở Ðông Dương, có nhiều lầm lỗi, ngay từ lúc đầu không chịu thay đổi cái thái độ với người Việt Nam, cứ tưởng lấy võ lực mà đàn áp và dùng quyền mưu mà lừa dối đễ đem người ta vào chòng, như ý mình muốn, không biết rằng lòng người đã thay đổi, nhân trí đã biến thiên, không thể lấy thế lực mà bắt người ta lại đi con đường cũ được. Phàm cái quyền mưu lừa dối là chỉ dùng được khi người ta không biết nhưng khi người ta biết rõ cái mưu thuật của mình, thì cái mưu thuật ấy không có công hiệu nữa. Người Pháp lại có cái tính hay cậy sức mạnh của mình rồi có khi có xẩy ra việc gì, thì để cho quân lính đi tàn phá giết hại, có ý muốn cho người ta sợ. Cái phương sách ấy đối với cái tâm lý của dân tộc khác thể nào tôi không biết, nhưng đối với dân tộc Việt Nam mà chỉ dùng sức mạnh để tàn phá, thì sự tàn phá càng tàn nhẫn bao nhiêu, sự thù oán ghét giận lại càng tăng thêm bấy nhiêu.
Theo cái tâm lý người Việt Nam, thì người ta ưa cái chính sách trong sạch ngay chính không có phá bậy giết càn. Hễ người Pháp không hiểu chỗ ấy, thì bề ngoài thế nào mặc lòng, bề trong không ai phục, thì làm việc gì rồi cũng thất bại. Vì vậy cho nên
