với cái quạt-nước[1] ở miền sông Madison nước Hoa-kỳ, thời: một cái thợ giời làm, một cái thợ người làm, mà sức đẹp gần ngang nhau. Lạ thay! cũng cùng là một tấm thân con người ta, có người thác đi thời hình thể chứa vào trong chỗ quí báu ấy, mà sao cũng lại có nhiều kẻ bỏ nát phơi khô, vùi nông chôn lấp quãng đồng không! Dẫu thế, sau lúc đã tạ biệt cái lăng ấy mà lùi đi, giăng mờ mây ám, cái bóng tối vô hạn của các cây cao chung quanh chùm rủ xuống mọi nơi, ngoảnh mặt lại mà thu lấy cảnh tượng ấy vào gương mắt, đã như trút cả lấy cái khí u-âm u-uất vào trong lòng. Cho nên, xem như bao nhiêu người đời xưa, anh-hùng như ông Ngụy-Võ, công-nghiệp như ông Dương-công, mà bờ sông Trương-thủy, ngọn núi Nghiễn-sơn, mả cũ bia tàn, chỉ để cho người sau vẩy hai hàng lệ trắng[2]. Rồi nữa, thỏ lặn ác tà, bể dâu biến đổi, cái trí-tưởng lâu xa, cái công-trình to nhớn ấy, còn đâu ở mãi chốn nhân-gian? Than ôi! người là một giống vật có tình; ngọc đá chỉ có hình. Cái vật có tình ấy đã tự mình không thể giữ lấy được, mà lại muốn nhờ mượn cái vật chỉ có hình ấy để truyền lưu vô cùng, thời trí-tưởng dẫu xa, công-trình dẫu to, nhưng kiến-thức thật bé.
- ▲ Chữ tây là geysers, ở nước Hoa-kỳ miền thượng-lưu sông Madison có nhiều. Cái to nhất gọi là la géante, nguyên là một cái hốc núi, hai bên bờ giặt những thạch-nhũ, nước dưới đất đùn lên đầy cái hốc, rồi phun lên một đám cao 40 thước, khoát 10 thước. Từ đám nước ấy lại bắn vọt lên 5 cái cột nước nữa. cao đến 200 thước; rồi tỏa ra rơi xuống như hình cái quạt. Mỗi bận phun như thế, trong 20 phút thì thôi. Có khi một ngày phun đến ba bận. Trong lúc nước đương phun, thời tiếng gầm tiếng rít vang lừng một góc giời; ánh mặt giời chiếu vào, lấp-loáng như mấy trăm mấy ngàn cái cầu vồng; đứng đằng xa mà coi, cũng tưởng tượng như một cái cột rất to bằng châu báu dựng nối giời xanh với đất biếc.
- ▲ Ngụy-Vũ là ông Tào-Tháo. Dương-công là ông Dương-Hịu, đều là người Tàu. Mả ông Tào-Tháo ở bờ sông Trương-thủy. Ông Dương-Hịu có dựng một cái bia kỉ-công ở núi Nghiễn-sơn, người sau cảm thương, gọi là cái bia rớt nước mắt.
