đó là năm Bính-ngọ, theo ông anh về chấm trường thi Nam. Năm mười chín, lại theo ông anh về tu-thư ở Hanoi. Nhà chọ phố hàng Nón, mình đi học trường Qui-thức (Ecole modèle) ở phố Gia-ngư; bạn hữu mới bắt đầu giao du, con đường thân thế mới mở lối, thời có câu truyện ở hàng Bồ.
Ở hàng Bồ, số nhà hơn hai mươi về giẫy bên lẻ, có một người con gái ngồi bán hàng tạp-hóa, không biết có phải là tuyệt-sắc hay không, mà tự con mắt mình khi bấy giờ thời như ngoài người ấy không có ai là con gái. Mỗi buổi chiều tan học, ở Gia-Ngư về hàng Nón, trừ phi giời mưa gió, thường tất phải đi quanh qua hàng Bồ. Tấm lòng ao-ước, ngỏ cùng một người anh em bạn học đồng-canh. Người bạn đi nói giúp việc mối. Cứ bên nhà người con gái, thời việc có nhẽ song; bên nhà mình thời ông anh chỉ bảo một câu rằng: « nhà ta nghèo như thế, lấy đâu được song-mã mà cưới. »
Đêm thu buồn lắm chị Hằng ơi,
Trần-giới em nay chán nửa rồi!
Hai câu thơ in ở đầu quyển Khối-Tình-Con thứ nhất là mãi đến khi sau mới làm ra, mà cái cảm-tưởng thực phát đoan từ đấy. Tuy vậy, một sự thất-vọng đó cũng không dám lấy làm oán-vọng, vì một sự hy-vọng đó nguyên vẫn tự biết là xa-vọng; lại sự thất-vọng đó cũng chưa hẳn đã là tuyệt-vọng; lại cái lòng mê khoa-cử đương trọng, cho nên chữ tình duyên riêng để một bên.
Hết năm ấy, về ở quê, rồi sang học ở phủ Vĩnh-Tuờng (thuộc Vĩnh-Yên), là theo ông anh lại bổ về làm giáo-thụ ở phủ ấy. Ở Vĩnh-tường bốn năm năm, chuyên tâm về sự học. Mục-đích sự học ở khoa-cử, tiền-đồ khoa-cử có quan-hệ với tình duyên. Đến lúc thi hỏng luôn hai khoa mà ý-trung-nhân xuất giá, thời « đời đáng chán hay không đáng chán », cũng chẳng đợi cất chén quỳnh mà hỏi bạn tri-âm. Sau đó rồi mới có lúc ở chùa Non-tiên, tế nàng Chiêu-quân, sự thuộc năm Duy-tân thứ bẩy.
Chùa Non-tiên ở núi Non-tiên, về phận đất làng Tiên-Mai, thuộc phủ Mỹ-đức tỉnh Hà-đông, Chùa ở chân núi, núi trông xuống sông, sông có bãi. Trên núi có miếu riêng thờ chư vị tiên-nữ. Sông về khoảng mùa xuân thời có nhiều tầu thuyền đi lại
