Trang:Dictionarium Anamitico-Latinum.pdf/42

Trang này cần phải được hiệu đính.
xxxiv

pro separasìm, seorsìm ; et sic æquivalet syllabæ se compositæ, v. g. phân ra, sejungere, separare, segregare ; chia ra, idem ; modò pro ex toto in varias partes, et sic æquivalet syllabæ di vel dis compositæ, v. g. vỡ ra, diffringere ; nát ra, disrumpi ; vãi ra, dispargere ; lo ra, mente distrahi ; lo ra, significat etiam ex eventu non prospero aliud cogitare vel moliri ; modò pro in publicum, in lucem, in medium : v. g. tỏ ra, declarare ; làm ra, edere ; sinh ra, creare, vel parere ; tra ra, examinando causas absconditas et obscuras detegere ; in his exemplis supple in publicum, in lucem, &c. modò æquivalet syllabæ re cum quibusdam verbis latinis compositæ, v. g. buông ra, relinquere ; nới ra, relaxare ; lui ra, recedere ; modò pro in, nempè in contrarium vel in alium statum pejorem : v. g. người nhơn đức trở ra người tội lỗi, homo pius convertitur in peccatorem ; trở ra, significat quoque vertere aliquid extra ; modò pro à non esse ad esse, pro quâ latinè potest dici acquiri, vel provenire : v. g. làm chẳng ra tiền, operando non proveniunt pecuniæ ; đặt nợ ra lời, dando fænori proveniunt usuræ.

Notandum primò quod hæc composita cum verbis sinh, tạo, aut cum quibusdam aliis, vulgò poni debet ante, non verò post illorum verborum casus, v. g. sinh ra trời đất, rarò autem sinh trời đất ra, pro cælum terramque creare ; tạo ra nhơn vật, rarò tạo nhơn vật ra, pro creare homines et alias creaturas ; secundò quandò hæc particula ante quorumdan verborum casus ponitur tùnc vulgò significat consequi effectum actionis, qui per illa præcedentia verba ostenditur, et verba huic anteposita æquivalent verbis latinis positis in gerundio in do : v. g. nghĩ ra nhiều đều, vel nhiều sự, cogitando cogitationis effectum consequi, seu ex cogitatione eliciuntur multa negotia. Thở ra hơi, consequi effectum spirandi, seu spirando halitum posse emittere ; sed quandò post casus ponitur, tùnc vulgò habet vim sicut præpositio ex simpliciter composita, ut patet ex exemplis supra citatis.

Rằng, hæc particula postposita verbis, quæ significant actionem linguæ, æquivalet participio dicens : v. g. nói rằng, loquitur dicens ; phán rằng, edicere dicens ; than rằng, lamentatur dicens ; postposita verò aliis præsertim quæ significant actionem mentis, æquivalet particulæ quòd : v. g. tưởng rằng, putare quòd.

Rất, hæc cum significat valdè, quandò ante adjectivum positivum collocatur, ambo fiunt superlativum : v. g. rất nhơn đức, piissimus, vel valdè pius.

Rồi, aliquandò sumitur pro perfectè, absolutè, aliquandò æquivalet præpositioni per compositæ cum quibusdam verbis et significanti ad finem, ad integritatem : v. g. làm rồi, peragere, perficere, sæpè verbo làm subaudito hæc sola exprimitur : v. g. anh rồi hay chưa ? tu frater perfecisti an nondum ?

Sang, hæc immediatè collocata post verba motum significantia æquivalet particulæ trans compositæ : v. g. đi sang, transire ; nhảy sang, transilire ; verbum đi sæpè subauditur : v. g. sang bên tây, transire ad Europam ; sang et qua idem significantibus una pro aliâ poni potest.

Sao, modò pro cur ? quare ? sicut et làm sao : v. g. sao vel làm sao chẳng hủy nó đi ? cur non occidis illum ? V. Làm. Modò pro qui, quæ, quod, interrogativè posita : v. g. cớ sao ? quâ causâ ?" nhơn sao ? ex quâ seu propter quam (causam.) Modò pro quî seu quomodò : v. g. sao dám, quomodò audeo, es, &c. sao đặng, quî possum, tes, &c. chớ aut dễ, aut há, in principio membri alicujus, sao verò in fine posita, prior æquivalet nùm, posterior æquivalet quid compositæ : v. g. chớ anh chẳng biết sao ? numquid frater ignoras ? sæpissimè alternatìm subaudiuntur ; v. g. chớ anh chẳng biết, vel anh chẳng biết sao ?

Sao et vậy, vel làm sao et làm vậy, sivè conjunctìm sive separatìm collocentur, priores significant, cur, quare, ut supra, posteriores verò significant sic, ità, hoc modo ; conjunctìm positæ significant etiam quidquid sit, vel quomodocumque sit ; chẳng et sao, separatim positæ verbis æstimationis interjectis, ambæ æquivalent nomini nihilum : v. g. chẳng kể sao, chẳng xem sao, nihili pendere.

Sau, hæc particula æquivalet præpositioni post sive separatæ : v. g. sau lưng, post tergum ; sau nhà, post domum ; đứng sau, post stare ; sivè compositæ : v. g. theo sau, post sequi, seu subsequi ; để sau, postponere ; aliquandò significant in nempè in parte posteriori : v. g. sau lái, in puppi ; sau lưng, in dorso ; aliquandò significat insequens, futurus ; v. g. năm sau, annus insequens ; ngày sau, diebus futuris ; aliquandò significat posteà ; v. g. sau sẽ hay, postèa videbimus, videbis, &c. sau nữa, cæterum, reliquum ; sau hết, postremum ; mai sau, brevi tempore, tempore brevi futuro ; trước sau, ante post, vel anteà et posteà.

Sẽ, modò est signum futuri temporis : v. g. chết rồi tôi sẽ chôn đi, quo mortuo, eum sepeliam ; modò pro le-