Song nữ tế tế thái thủy văn

Song nữ tế tế thái thủy văn (Bài văn của hai chàng rể tế mẹ vợ)
của Bà Huyện Thanh Quan

Bài văn tế của Bà Huyện Thanh Quan viết bằng chữ nôm, chép trong Quốc phong ngẫu vịnh, kí hiệu VHv.2248, lưu trữ tại Thư viện Hán Nôm. Bản phiên âm đăng trên Tạp chí Hán Nôm, số 1, 1990.

Trước sàng linh[1] khóc mà than rằng:

Kỳ trăm năm chưa mãn[2], mẹ vội lên cõi Phật chẳng nhìn con,

Ơn chín chữ khôn đền, con tìm khắp dưới trời không thấy mẹ.

Mẹ lìa! Mẹ ơi ! ...[3] con, tình thảm thiết, sao đành

Con nhớ mẹ, nỗi sau xưa xiết kể

Duyên tác hợp[4], lạm nghe mười chín tuổi,

Rổ tần phồn[5] từng theo dấu mẹ đi.

Mối sinh thành đã hầu bảy tám lần,

Sân chi điệp[6] lại ví dòng Tạ thị[7].

Thúi từ nhân đà nức tiếng nghi gia[8]

Đường thanh lịch cũng đủ mùi thù thế[9]

Ngoài ba kỷ[10] chưa vẹn nguyền giai lão[11], buồng hung[12] từng gió tủi mưa sầu.

Năm mươi năm chưa trọn kiếp phù sinh, chồi liễu bỗng sương giăng nắng xế

Ôi !

Lá rụng ngàn xuân,

Mây lồng đỉnh dãy,

Trên tiên cảnh chợt mách tin, thanh điểu[13] rước cùng đi cho vẹn nghĩa tao khang[14].

Dưới trần hoàn[15] dầu cưu dạ[16] từ ô[17] tìm đâu thấy để đền ơn non bể[18]

Núm đồng nghiêng, dễ cấm tiếng chuông rè,

Chùm quả nặng, khôn nâng cành lá ủ.

Song cũng biết một trai là có, nhưng đà mây bay hạc lánh, thừa điêu[19] phải cậy tôn hàng[20]

Đã hay mười gái cũng là không, khôn biết quả mãn thuyền đầy, tương sự[21] chỉ nhờ tay nữ tế[22].

Rày:

Nhân tiết hạ thiên[23]

Lâm tuần đoan ngọ[24],

Gọi là bát nước điển hương, lòng thành kính dãi bày trong ngu tế[25].

   




Chú thích

  1. Sàng linh (linh sàng): giường thờ người chết
  2. Câu này ý nói sống chưa đầy trăm tuổi.
  3. Chỗ này nguyên văn hình như sót hai chữ.
  4. Duyên tác hợp : chỉ việc lấy chồng
  5. Rổ tần phồn : rổ bèo, rau. Cả câu ý nói mẹ tần tảo, chăm lo việc nhà, noi gương mẹ dì mình
  6. Chi diệp : Cành và lá, đây chỉ con cháu.
  7. Tạ thị : Họ Tạ, một dòng họ lớn ở Trung Quốc thời xưa, có con cháu đông đúc.
  8. Nghi gia : ăn ở hòa hợp, có công với nhà chồng.
  9. Thù thế : cư xử với đời.
  10. Ba kỷ : 1 kỷ là 12 năm, 3 kỷ tức là 36 năm.
  11. Giai lão : Vợ chồng sống hòa hợp nhau cho đến già. Cả câu nói khi bà mẹ mới ngoài 36 tuổi thì chồng mất.
  12. Buồng hung : phòng ở của người cha.
  13. Thanh điểu : con chim xanh, đây chỉ sứ giả của cõi tiên
  14. Nghĩa tao khang : nghĩa vợ chồng gắn bó từ thuở còn nghèo khó.
  15. Trần hoàn : Cõi trần.
  16. Cưu dạ : mang trong lòng
  17. Từ ô : Con quạ, một loài chim có hiếu. Đây chỉ người con có hiếu.
  18. Ơn non bể : ơn cha mẹ sâu nặng như non như bể.
  19. Thừa điêu : Thừa kế việc thờ cúng tổ tiên.
  20. Tôn hàng : hàng cháu.
  21. Tương sự : đỡ đần công việc
  22. Nữ tế : con rể
  23. Hạ thiên : trời mùa hạ
  24. Đoan Ngọ : ngày mồng 5 tháng 5 âl
  25. Ngu tế : một lễ tế trong tang lễ thời xưa.

 

Tác phẩm này, được phát hành trước ngày 1 tháng 1 năm 1929, đã thuộc phạm vi công cộng trên toàn thế giới vì tác giả đã mất hơn 100 năm trước.