Đời cách mạng Phan Bội Châu/Muốn chở khí giới về giúp Hoàng Hoa Thám
MUỐN CHỞ KHÍ GIỚI VỀ DÚP HOÀNG-HOA-THÁM
ÔI! công việc cứu-quốc, không có gì cần kíp hơn là vun đắp nhân-tài, mà vun đắp nhân-tài, thì có cách tổ-chức ra đoàn học-sinh là hay hơn cả.
Nhưng chúng tôi gặp phải cảnh-ngộ này, không có tài sức nào tổ-chức được học-đoàn nữa. Duy có để cho anh em học-sinh bền lòng gắng chí, tự lo lấy cách tìm đường cầu học mà thôi.
Lúc bấy giờ có người chạy qua Bắc-kinh, như bọn Chung-hạo-Sanh, Hồ-học-Lãm. Có người tới Quảng-tây như Ng.-Tiêu-Đẩu (Bá-Trác), Ng.-Siêu, Huỳnh-trọng-Mậu. Có người chạy sang Xiêm-la, như bọn Hồ-vĩnh-Long, Đặng-quốc-Kiều. Cũng có người vẫn lưu ở Nhật. giả mạo làm người Tầu để cầu học, như đám Trần-trọng-Khắc, Hoàng-đình-Tuân. Chân trời lênh-đênh, ai lo thân nấy. Kể về tinh-thần, anh em ta vẫn là một bọn ái quốc thanh-niên, nhưng về hình-thức thì bây giờ họ là một lũ học-sinh bơ-vơ trôi nổi.
Lúc đó tôi làm thế nào?
Đối với cảnh ngộ chẳng may của những anh em học sinh chí thân chí ái, tôi chỉ dành vỗ ngực kêu trời, lấy một trận khóc để kết thúc vấn-đề ấy thôi. Nhưng mà tấm thân 7 thước đã hứa hẹn với non sông., là thân tôi đây, không thể lấy gì che lấp trách-nhiệm cho được.
Đến nông nỗi này, tôi không thế nào không chạy qua con đường bạo động. Vẫn biết bạo động với tự sát đều là việc làm của những kẻ kiến thức hẹp hòi, không biết lo xa, nhưng nếu sự thế buộc tự-sát, thà rằng xoay ra bạo động mà chết còn hơn. Vì cứ bạo động may ra còn trông được có chỗ thành công trong muôn một. Huống gì tôi đã suy đi tính lại, lúc này bỏ sự bạo động ra, không còn có việc gì đáng làm hơn nữa.
Muốn học cách Thân-bao-Tư khất binh để cứu Sở, nhưng có chỗ nào là Tần-đình cho mình đứng khóc mà cầu viện binh? Muốn học cách Việt-Vương Câu-Tiễn nhịn nhục báo thù Ngô, nhưng có nơi nào là Cối-kê để cho mình nương thân để sắp đặt? Còn muốn lấy văn-tự để cổ-động quốc-dân gọi là cho xong phận-sự đời mình đối với nước non, nhưng khốn thay văn-tự cũng không còn lựa chỗ đất nào để gieo rắc tuyên truyền nó được mới thảm. Chẳng những thế mà thôi, cho đến những anh em đồng chí ở trong nước cũng đều có cái nguy sớm muộn bị tội, bị tù, bị đầy, bị chém nữa kia. Than ôi! Con thú đến lúc cùng đường túng thế, nếu không phấn đấu may ra có sống, thì tất phải chết.
Tháng 4 mùa hạ năm Kỷ-dậu, đảng ta phải trải muôn cay ngàn đắng mới quyên góp được một số tiền nữa gửi ra, tôi đem trao hết cho một hiệu buôn Nhật để cậy họ lén mua quân-giời cho mình. Vì chúng tôi muốn bạo động, thế nào cũng phải có nhiều ít quân giới.
Quân giới mua xong rồi, do Đặng-quân Tử-Mẫn bí-mật đem qua Hương-cảng. Lúc ấy là hạ tuần tháng 5 giữa lúc tôi cũng đang ở đó. Vừa nghe tin nước nhà đưa sang, nói rằng Hoàng-hoa-Thám tướng quân đang giao chiến với Pháp-binh gấp lắm, Chúng tôi thiết nghĩ việc cứu viện họ Hoàng là một việc nghĩa phải làm. không thế nào trì-hoãn được. Bởi vậy chúng tôi nghĩ cách làm sao vận-tải được khí giới về nước cho mau.
Muốn chở quân giới vào đất Trung-kỳ tất phải mượn đường Xiêm-la mới được. Vì đó tôi phải tức tốc lên đường đi tới Bàn-cốc, kinh đô nước Xiêm tìm cách yết kiến nhà đương-cuộc Xiêm cầu họ giúp đỡ cho mình.
Hai quan đại-thần Lục-quân và Ngoại-giao Xiêm quốc lúc ấy, hơi có ý muốn giúp đảng cách-mạnh ta, nhưng họ còn đang bàn tính với nhau chưa được nhất-quyết.
Tôi lại nghĩ đảng cách-mạnh Trung-hoa, thuở nay rất thạo nghề mật chở quân-giới,, cho nên tôi lật đật từ giã Xiêm-kinh mà đi Nam-dương, yết kiết Chương-bỉnh-Lân. Chính tay họ Chương viết một bức thơ, giới thiệu tôi đi tìm kiếm một tay làm đầu đảng cách-mạnh Trung-hoa để mưu với họ giúp sức cho mình.
Sau khi bàn định việc này xong rồi, tôi đã tới một hãng tàu Trung-hoa, thương thuyết với họ về khoản tiền tổn-phí chuyên chở. Nếu đừng có việc trở ngăn, thì cái ngày giờ chuyên chở quân-giới của chúng tôi đã định xong rồi.
Không ngờ đâu bụng mình tính một đằng, mà rồi việc làm trái đi một ngả. Trung tuần tháng 2 năm Canh-tuấn, tôi ở Nam-dương trở về thì nghe tin nói Bảo-hộ ra tay công phá đảng ta dữ lắm. Người chủ-não của đảng ta ở trong nước là ông Ngư-Hải đã bị nạn, đến đỗi việc đảng vỡ lở tứ tung. Bao nhiêu quân-giới còn giấu đút ở Hương-cảng, vì sự đình trễ lâu ngày, thành ra tai tiếng thâu tới nhà đương-cuộc Anh ở Hương-cảng hay được. Cả thảy hơn mười hòm súng đạn đều bị chính-phủ Anh tịch-thâu hết; ông Cảnh-Lâm lại vì tội phạm-cấm đó mà bị hạ ngục.
Trời ơi! tin hung-báo đưa tới, không khác gì con dao đâm một mũi chí-mạng vào trong cái kế bạo-động của tôi. Nhân đó tôi có câu thơ cảm khái như vầy:
« Ưu thế kỷ hồ thương hải khấp,
« Kinh nhân nhất chỉ ngọc sơn đồi.
Nghĩa là:
« Lo nước bao phen sa huyết lệ,
« Tin quê đưa tới luống kinh-tâm...
Lại còn một câu nữa:
Khả vô mãnh hỏa thiêu sầu khứ,
« Thiên hựu cuồng phong tống hận tai.
Nghĩa là:
« Đã không ngọn lửa thiêu sầu rụi,
« Lại có cơn giông thổi giận thêm.
Ấy là những câu tả rõ tình-hình cảnh-ngộ của chúng tôi lúc bấy giờ vậy.
Từ tháng 3 năm Canh-tuất trở đi, tôi bước vào cái thời-kỳ hết sức thê-lương.
Tin tức nước nhà, có khi vắng bặt mấy tháng trời, tôi không tiếp được mảy may nào. Vì Bảo-hộ thẳng tay làm chính sách khám xét thư từ và tịch thâu tiền bạc trong nước gửi ra ngoài cho chúng tôi.
Thỉnh thoảng có người làm dưới tầu tây qua đây nói một vài tin miệng cho mình nghe, đều là những tin tức kinh tâm động phách. Nếu không phải là tin Đàm-quân Kỳ-Sanh bị đầy, thì cũng là tin Lê-quân Võ bị bắt. Những tin nói đảng nhân này đảng nhân kia bị bêu đầu bằm xác, thường thường theo tiếng còi tàu mà đưa qua đến lỗ tai chúng tôi.
Hồi này người Pháp tính cách làm oai cho đảng nhân đang bô đào bên ngoài phải sợ, cho nên chỉ để tiết lậu ra ngoài những tin hung-báo rằng đảng nhân nọ kia bên trong đã bị chém giết mà thôi. Thành ra những tin tức đau lòng đứt ruột, không ngày nào không quấn quýt bên mình tôi.
Tôi dời về ở tỉnh-thành Quảng-châu, thế mà quan quyền Pháp lại bỏ tiền mua chuộc bọn trinh-thám người Tàu để làm khó cho tôi. Đến đổi tôi không dám lấy bút mực làm sinh-kế nữa, Sớm tối tôi chỉ nương dựa vào một bà nữ-sĩ nghĩa-hiệp trên 70 tuổi đầu, làm như bà Phiếu-mẫu nuôi cơm cho tôi ăn. Than ôi! Bà chiếu cố tôi trong chỗ gió bụi lênh đênh, nuôi tôi ăn không biết bao nhiêu bữa cơm mà nói, mà không hề nghĩ tới sự mai sau. trông mình đền đáp gì hết. Thật là Châu-mẫu Việt-thành, khiến cho tôi chết xuống đất cũng còn mang ơn ngậm vành kết cỏ vậy. Bà họ Châu, tên là Bách-Linh.
⁂