Đời cách mạng Phan Bội Châu/Gặp mặt Hoàng Hoa Thám
GẶP MẶT HOÀNG HOA-THÁM
NHƯNG mà tôi thật là ngu!
Chớ chi dân ta đều khôn thì ai bắt mình làm trâu ngựa được, dân ta mà đều biết yêu nòi thương nước thì ai bắt mình làm nô-lệ được? Nghĩ lại mình ở trong tay người ta ràng buộc mà toan cất tiếng cả lời, nói bàn về chuyện ái quốc bảo chủng, có khác nào ngồi trước mặt đạo-tặc mà bàn cách khu trừ đạo-tặc đâu. Ai người kiến thức cũng đã sớm liệu cái mưu ấy của tôi tất phải thấi-bại ròi.
Tuy là lúc bấy giờ tôi ôm cái kế-hoạch như thế mặc lòng, nhưng đối với sự yêu cầu của anh em trong phe cấp-khích, không thể nào nghảnh mặt làm lơ cho được.
Bởi vậy tôi lại tính phải trở về nước lần thứ nhì nữa.
Lần này về nước có hai mục-đích.
Một là đi qua các nơi hiểm yếu ở biên-giới hai tỉnh Việt (Quảng-đông) Quế (Quảng-tây) để xem xét địa-hình và kết giao với đám hào-kiệt trong vùng, hầu sắp đặt những chỗ mượn đường chuyên chở quân giới mai sau.
Một mặt khác lại lên Bắc-giang yết-kiến ông Hoàng-hoa-Thám, muốn xin ông một miếng đất làm khu đồn điền cho anh em cấp-khích có chỗ nương thân, đợi ngày có thể giải quyết vấn-đề quân-giới.
Than ôi! quân giới! quân giới! nó có phải là vấn đề chốc lát tính xong được đâu? Đối với vấn đề này, thật không có giây phút nào tôi đã dời phương-châm qua chỗ thong thả tính sao cho ổn-thỏa thì hơn.
Tháng 7 năm Bích-ngọ, tôi lại từ giã Nhật-bản về Quảng-đông, đến Sa-hà ra mắt Manh-hiếu Công, vừa gặp người con trưởng của cụ Phan-đình-Phùng là Phan-quân Bá-Ngọc, cũng vừa ở trong nước ra đến nơi.
Phan-quân còn nhỏ tuổi mà người thông-minh anh-tuấn. Lúc tôi còn ở nước nhà đã có dịp gặp gỡ phơi trãi ruột gan với Phan quân, nay gặp nhau ở chốn tha-hương, tôi vui mừng được gặp một bạn tri kỷ. Tôi ngỏ cho Phan quân biết ý tôi muốn về nước, còn Phan quân thì ngỏ ý định sang Nhật.
Sau khi từ biệt Phan quân rồi tôi vội vàng đi Khâm-Châu, tìm kiếm một người trong nghĩa đảng hồi trước, tên là Tiền-Đức, để cậy va làm người hướng đạo. Chúng tôi đi men một dọc bờ cõi dưới Tư-châu, qua phủ Thái-bình, đến Long-châu, rồi vượt qua cửa ải Trấn-nam-quan. Trước sau cả thẩy 5 tuần lễ, bao nhiêu địa-thế hiểm-trở, tôi đều xem xét kỹ lưỡng. Tiền-Đức cũng có công trong việc này nhiều lắm.
Qua ải Trấn-nam, tới chợ Văn-uyên. Chợ này có đồn lính một viên quan binh tây 4 lon chỉ huy. Hễ ai không có thông-hành hộ chiếu của lãnh sự Pháp cấp cho thì không đi qua lọt.
Tôi mua được một tờ thông hành của một chú khách-buôn, mạo danh là Hoa-thương mà đi. Lúc này trên giấy thông hành chưa có lệ phải dán hình ảnh thành ra tôi được bình an vô sự, lên xe lửa ở. Đồng-đăng mà đi Hànội.
Hồi này là thượng-tuần tháng 9.
Xe lửa tới ga Gia-lâm thì tôi xuống, đi đường bộ lên Thái-nguyên, tới Chợ-Chu vào thăm Lương-tam-Kỳ.
Nguyên là lúc tôi đi ngang qua Thái-bình-phủ, đã có dịp vào ra mắt quan Thống-lãnh Trần-thế-Hoa, xin ông giới-thiệu tôi với Lương-tam-Lỳ, bởi Lương là bộ-hạ cũ của ông.
Ông Trần lại sai một viên thuộc hạ dẫn đường cho tôi đi tới đồn điền của Lương.
Lương ở Thai-Nguyên, có thế lực khá lớn, cầy ruộng nuôi trâu, gần chiếm hết 8 phần mười của toàn tỉnh. Bộ-hạ rất đông quân giới cũng hơi khá Chính-phủ Pháp phong làm chức Chiếu-phủ đại-sứ dễ ràng buộc họ Lương.
Lúc tôi và người của ông Trần đến đây Lương-tam-Kỳ hoan-nghênh hết sức. Nhân dịp, tôi thuyết họ Lương phản chánh và giúp sức chúng tôi.
Lương nói:
— Chừng nào đại binh các ngài hạ Đông-kinh thì tôi xin đem hai tỉnh Thái-nguyên Bắc-kạn ứng theo.
Tôi xét ý tứ va cũng là người chỉ ngồi đợi cho công việc ai làm gần xong thì va mới ghé vào, tự va không có khí tượng mạo hiểm tiến thủ gì hết. Chưa đến lúc sấm mưa vang dậy thì va không giúp mình gì đâu.
Ở nhà Lương mấy ngày, tôi từ biệt ra đi, do đường núi rừng lên tỉnh Bắc-giang tới đồn Phồn-xương, yết kiến Hoàng tướng-quân Hoa-Thám.
Trước kia Hoàng đã cùng tôi liên lạc thinh khí rồi, nhưng chỉ là sai người đem thư lui tới mà thôi. Đến giờ mới thật giáp mặt.
Lúc này Đặng-quân Thái-Thân đang có việc ở Hà-nội, được tin tức tôi, liền lên Phồn-xương gặp tôi.
Rồi đó chúng tôi xin Hoàng tướng-quân cắt đất làm đồn, tính cách thu-dụng những đảng viên Nghệ-Tĩnh. Hoàng-tướng-quân vui lòng ừ ngay. Liền dẫn chúng tôi đi xem khắp xa gần, để chúng tôi tùy ý lựa chọ chỗ nào cũng được.
Giữa hồi này ông Đại-Đẩu cũng đang ở trên đồn. Tôi căn dặn ông về nói với anh em trong đảng nên tính cách làm ruộng chờ thời.
Không bao lâu có đồn « Tú-Nghệ » lập ra. Việc tôi làm chuyến này, là một cái kết-quả nho nhỏ vậy.
⁂