Chuyện giải buồn cuốn sau/109
109 — chuyện đời (ký viên.)
Thói đời kiện thưa tới quan thường hay thêm thắc: như bị đánh, nói người ta giết; giành gia tài, nói ăn cướp; vào nhà, nói ăn trộm; lấn ranh, nói phá mả. Kiện một người liên lụy tới cha mẹ anh em người, đến đổi nhà vô can mà có hềm khích cũng níu vào. Trong ý nói phải quấy chừng nào sẽ hay, bây giờ làm bướn cho họ phải đòi phải hỏi, tốn tiền tốn bạc, bị lụy xấu hổ tới vợ con, thì cũng là khoái ý đã giận. Ai dè một phen vào tới công môn, quân lính quát nạt, đánh đạp tâng bầng, hồn vía mất hết. Có kẻ sợ phép, toan ra cho mau, mình không có cũng chịu có; có kẻ bị quan-lại muốn cho mau việc, tấn khảo dữ tợn bắt phải chịu án; có khi quan-lại ỷ mình thông minh, lấy trí riêng đoán nhận tội cho người ta, mà kẻ tơ-–lại, lại phùng nghinh, đua nhau lấy làm phải.
Thương ôi! Một người mắc tội, cả nhà van khóc, một án vừa rồi, bán vợ đợ con.
Trăm họ phải bảo án: hình phạt phải châm chước; thế vụ phải nhẹ; oan ức phải xét; đòi bắt phải cho thưa; xữ đoán phải cho chín; xây dùng phải có chừng; làm lụng phải cho cẩn; sợ khốn phải dự phòng; tiệc rượu chớ sa đà, ấy là mười điều kẻ làm quan phải giữ.
Ngoài tra án trộm, trong giấu tang ăn trộm; bỡi đó thằng ăn trộm trước chết, thằng ăn trộm sau sinh ra. Một bên trị tội gian dâm, một bên thấy gái gian dâm lại dòm ngó, cho nên một tội gian dâm vừa dứt, tội gian dâm khác lại phạm.