Phép giảng tám ngày/Ngày thứ nam

by Alexandre de Rhodes

Lời giảng sau này, thì chẳng khá nói cùng hết^[1], nói cùng kẻ đã nghe điều trước mà thôi, khi đã bỏ bụt đi cùng các giáo dối, mà dọn chịu phép rửa tội, thì phải ăn chay và làm phúc khác. Vì vậy thì nên trao kinh Đức Chúa Iesu và kinh Đức Bà Maria, cùng kinh mười hai đầy tớ cả, cho học thuộc lòng.

Rày thì giảng hai điều nhất trong đạo thánh Đức Chúa trời, và rất sâu nhiệm, cùng rất cao: là điều giảng Sanctissima Trinitas, lời nói chẳng hết lẽ sốt, và điều giảng phép cả Đức Chúa trời ra đời, làm cho ta hãi.

Mà trước đã định có cội rễ đầu mọi sự, điều ấy tự nhiên đã có lẽ tỏ tường trong lòng ta. Lại cũng đã tỏ có một cội rễ đầu, là tính thiêng liêng vô cùng, hằng có vô cùng, mọi nơi mọi có vô cùng, có phép vô cùng, hay biết vô cùng, gồm bao lại mọi sự lành, mọi sự tốt ở mình, mà chẳng có gì bao được mình, cùng chẳng có tưởng được đí gì hơn cội rễ đầu này. Mà tính vô cùng này và phép thể nào, chẳng có lẽ^[2] nào dưới Đức Chúa trời mà suy đến; có một Đức Chúa trời cho ta sáng bề trên, thì mới được. Mà sáng ấy thì có hai: một là sáng lòng tin Đức Chúa trời, khi ở thế này ta biết Đức Chúa trời sự về Đức Chúa trời, vì có lời Đức Chúa trời giáng ra. dù mà còn mờ mờ vậy, và trên mọi lẽ ta đến được, song le sáng ấy là rất thật, vì chưng có vịn lời Đức Chúa trời là thật nhất. Mà chẳng có ai nói dối được thật nhất này, vì đã biết mọi sự; cũng chẳng có dối được ai, vì chưng là rất lành, mà nói dối chẳng được. Lại có sáng khác gọi là gloria, mà tính nào hay lẽ có chịu sáng này, thì lên đấng^[3] cao và sáng, cho nên thấy mặt Đức Chúa trời tỏ tường. Song le những thánh trên trời thì chịu sáng này mà vui vẻ đời đời. Vì chưng nếu vua chúa Đại minh đời xưa khi yên ổn, thì ở trong đền, mà ngoài đền chẳng có ai thấy được, huống lọ Đức Chúa trời, là Vua Chúa trên hết mọi vua chúa, chẳng có ai thấy được, mà chẳng đến chịu phúc đời sau trên trời, vui vẻ đời đời vậy. Song le cho ta được sáng gloria này, Đức Chúa trời nhân lành, thì cho chúng tôi ở thế này sáng bề trên, là lòng tin, cho ta tin thật mọi lời Đức Chúa trời truyền cho người thánh trong Ecclesia Catholica, cho đến ta, mà tin cho bền chẳng đời, mà vậy ở thế này ta dùng lời tin như sáng soi cho ta, mà đời sau ta đến nơi hằng vui vẻ, vì cho sáng gloria, mà thấy đựơc tỏ tường điều nào ta còn ở thế này đã tin vững vàng. Vì vậy hễ là điều nào bởi sáng tin mà truyền cho ta, thì ta phải lấy làm thật, mà chẳng nên hồ nghi điều gì sốt, dù mà trí người suy chẳng đến. Mà lại hễ là lời Đức Chúa trời nói ra, mà thánh Ecclesia truyền cho ta, thì ta phải lấy làm thật hơn con mắt xem, vì chưng có khi thì con mắt dối ta, song le Đức Chúa trời chẳng chịu được ai dối mình, cũng chẳng dối được ai.

Ay vậy mà điều nhất và cả trong kinh Đức Chúa trời ta tin được thật, mà nói đến sự Đức Chúa trời, vì chưng, dù mà có một Đức Chúa trời vì tính Đức Chúa trời là một, song le thật là ba ngôi, vì vậy thì gọi là Sanctissima Trinidade, là Đức Cha, và Đức Con, và Đức Spiritus Sanctus. Vì chưng thì Đức Cha^[4] là Đức Chúa trời, và Đức Con cũng là Đức Chúa trời, và Đức Spirito Santo^[5] cũng là Đức Chúa trời vậy. Song le chẳng phải ba Đức Chúa trời, thật là ba ngôi cùng là một Đức Chúa trời, mà hằng có vô cùng, mọi nơi mọi có vô cùng, hay biết vô cùng, phép tắc vô cùng, lòng lành vô cùng, công bằng vô cùng, mọi sự vô cùng làm vậy, cũng ở Đức Cha và ở Đức Con và ở Đức Spirito Santo cũng bằng nhau. Vì chưng cùng một tính, một tòa và Đức Cha, Đức Con, và Đức Spirito Santo, dẫu ba ngôi thì khác nhau. Vì chưng Đức Chúa trời là Đức Cha, thật là Cha vì đẻ ra Con hằngvô cùng vậy. Lại Đức Chúa trời là Đức Con, thật là Con, vì có Cha đẻ hằng vô cùng vậy. Mà lại Đức Chúa trời là Đức Spirito Santo, thật là Spirito Santo, vì chịu thông ra hằng vô cùng bởi Đức Cha và bởi Đức Con yêu nhau vậy.

Vì chưng Đức Chúa trời là Đức Cha hằng biết bộc lọn^[6] tính mình vô cùng, mà sinh ra ảnh thiêng mình, hay là Lời vô cùng, mà thông ra trói tính mình cho ra Đức Con, cũng bằng Đức Cha, mà thật là Con. Song le khi nghe tiếng Con, chớ ngờ là có dùng^[7] mẹ nào đâu, nhưthể khi sinh ra người ta. Vì chưng Đức Chúa trời là Đức Cha, thật là tính thiêng liêng rất tinh sạch, mà một mình có hay biết vô cùng, thì sinh ra ảnh mình rất khéo, mà chẳng có lộn gì sự xác đấy. Nói thí dụ sự hèn vậy, như thể cái gương nào sạch, mà trong gương ấy thì ra hình tượng mặt ta, như vẽ mọi sự ở mặt ta tỏ tường vậy. Mà Đức Chúa trời là Đức Cha, xem thấy tính thiêng liêng mình như gương rất sáng, vậy thì đẻ ra ảnh mình rất khéo rất sáng, mà tự nhiên thì thông ra trót tính mình cho ảnh ấy, mà bức ảnh ấy là Lời Đức Chúa trời hằng có vậy, thật là Đức Con, cùng một tính thiêng liêng vô cùng với Đức Cha, mà hằng có vậy cùng Đức Cha, thật là Đức Chúa trời bằng Đức Cha vậy.

Lại Đức Cha thì yêu Đức Con hằng hằng đời đời vậy, mà Đức Con cũng yêu Đức Cha như vậy. Sự Đức Cha cùng Đức Con yêu nhau vô cùng làm vậy, gọi là Đức Spirito Santo, thật là Đức Chúa trời, mà bởi Đức Cha cùng bởi Đức Con, vì chưng Đức Cha cùng Đức Con thì thông ra trót tính Đức Chúa trời cho Đức Spirito Santo. Vì vậy Đức Chúa Spirito Santo cũng là một Đức Chúa trời cùng Đức Cha và cùng Đức Con, cũng một tính thiêng liêng mà hằng có vậy đời đời cùng Đức Cha và cùng Đức Con.

Ay là Sanctissima Trindade, là Đức Cha và Đức Con và Đức Spirito Santo, cũng một Đức Chúa trời, là một tính mà thật thì có ba ngôi, là căn nguyên và cội rễ đầu mọi sự, và mọi sự thì về một Đức Chúa trời.

Điều nhất này thật là bởi Đức Chúa trời nói ra cùng người thánh, mà lại người thánh truyền cho ta tin, mà vậy ta được gratia là nghĩa cùng Đức Chúa trời ở thế này. Vì vậy hễ là kẻ đã khôn mà đến chịu phép rửa tội, ví bằng chẳng tin, thật điều này như lời Đức Chúa trời chẳng hay sai, chịu tha tội thì chẳng được. Mà lại vì bằng ai làm phép rửa tội, mà chẳng lấy thật và lọn điều này khi đang làm phép, thì rửa tội chẳng được, mà cho gratia là nghĩa cùng Đức Chúa trời, cũng chẳng được.

Song le ai tin thì vừa, mà chẳng khá luận lẽ nữa. Vì chưng trí ta, khi còn ở thế gian này, thì thấp hèn, mà biết sự mình cho hết, hay là sự linh hồn mình, dù có cùng, cũng chẳng được cho hết: huống chi tính thiêng liêng vô cùng, và mọi sự vô cùng ở Đức Chúa trời, biết cho hết chẳng làm chi được. Đời xưa một ông thánh tên là Augustinus, giảng ra điều rất nhiệm, là sự một Đức Chúa trời ba ngôi, mà làm ra hai mươi bốn kinh những điều ấy. Có ngày nào ở một mình mà đi đi lại lại trên bãi cát biển, và một luận sự một Đức Chúa trời ba ngôi làm sao, mà giảng ra cho tỏ. Khi ấy coi thấy đức thánh thiên thần hiện xuống, lấy hình con trẻ, ngồi ở nơi bãi ấy, mà làm lỗ nhỏ, đoạn thì lấy vỏ hầu múc nướcbiển vào lỗ ấy. Ông thánh Augustinus hỏi rằng: "Ở thằng bé kia, làm chi đấy?" Thiên thần ấy thưa rằng: "Tôi lấy nước biển đổ vào lỗ này cho cạn biển". Ông thánh nói cùng thiên thần, ngờ là con trẻ, mà rằng: "Sao chẳng thấy lỗ nhỏ lắm, mà đổ cho hết nước biển rộng làm vậy làm sao được?" Bấy giờ thiên thần làm hình cười, rằng: "Lòng ông là bao lớn, mà ước cho biết tỏ điều chẳng cùng và rất sâu nhiệm, là một Đức Chúa trời ba ngôi, gọi là rất thánh Trindade, làm chi được?" Con trẻ nói làm vậy đoạn thì biến đi, mà ông thánh Augustinus đã hay chẳng phải con trẻ như hình ngoài thấy, thật là đức thánh thiên thần Đức Chúa trời sai, bảo ông thánh ấy, sự Đức Chúa trời sâu nhiệm ta suy chẳng đến, chẳng khá luận hơn sức ta, mà ta khiêm nhường còn ở thế này kính và tin, mà noi giữ vậy cho đến ngày vô cùng đời sau sáng ra, mà được sáng gloria cho thấy Sanctissima Trindade tỏ tường thật vậy trên trời. Mà ông thánh Augustinus làm thể ấy, đã chịu được gloria, vậy xem tỏ tường Sanctissima Trindade đã hơn một nghìn năm nay. Mà ta làm vậy theo chân, bắt chước ông thánh ấy, bây giờ ta tin thật lời Đức Chúa trời truyền cho, dẫu mù vậy mà trên trí ta. Vì ta tin bây giờ, đời sau thì được thấy tỏ tường.

Có điều khác nữa, lời nói chẳng đến, là Đức Chúa trời ra đời cứu thế. Vì chưng khi Đức Chúa trời phép tắc vô cùng đã sinh nên người, làm ảnh tượng Đức Chúa trời, lại cho gratia là nghĩa cùng Đức Chúa trời, cho trọng, khi chưa có tội gì, mà bởi ma quỷ ghen ghét người ta, thì người ta phạm tội khốn nạn, cho nên ông Ađam cùng cả và loài người ta chẳng những là phải chết xác, mà lại đáng chịu tội đời đời, vì đã mất lòng Đức Chúa trời khi đã phạm lời Đức Chúa trời răn. Mà Đức Chúa trời nhân lành khiến chữa loài người ta, mà mình khiến làm việc ấy, đến ngày đã định thì lấy tính người mà làm một cùng, như lời Đức Chúa trời đã nói hứa đời trước cho kẻ đã chịu sấm truyền.

Ay vậy mà Đức Chúa trời đã chọn nước Iudaea mà làm việc trọng ấy, vì chưng cả và thiên hạ có một nước Iudaea theo đạo thánh Đức Chúa trời. Lại có vua chúa nước ấy, tên là ông David, Đức Chúa trời đã nói hứa cùng, ngày sau có sinh đẻ, ra đời trong con cháu ông ấy. Từ lời hứa này, khi đã qua một nghìn năm đồ, có hai vợ chồng đã già cả, đẹp lòng Đức Chúa trời lắm, tên là ông David, Đức Chúa trời đã nói hứa cùng, ngày sau có sinh đẻ, ra đời trong con cháu ông ấy. Từ lời hứa này, khi đã qua một nghìn năm đồ, có hai vợ chồng đã già cả, đẹp lòng Đức Chúa trời lắm, tên là ông Ioachim, bà Anna, chính dòng họ ông David, song le chẳng có con, dẫu giữ đạo hết sức; mà kẻ làm thầy ở nước ấy, thì cũng chê bai ông bà, khi đem của cúng Đức Chúa trời trong đền thánh, vâng phép lời răn; mà lại ông bà vì sự ấy lo lắng gia giết, song le phó mọi sự mình mặc ơn Đức Chúa trời, mà cầu khẩn liên.

Vậy mà Đức Chúa trời thật lòng nhân lành, khi đã chọn hai ông bà ấy, là thánh, cho đẻ con gái rất thánh, mà Đức Chúa trời dọn ra đời chuộc tội bởi rất thánh con gái ấy. Mà sai đức thánh thiên thần đến cùng, giáng tin lành là có sinh đẻ con gái đẹp lòng Đức Chúa trời mọi sự Đức Chúa trời sinh, cùng hơn các đức thánh thiên thần nữa. Vì chưng Đức Chúa trời đã chọn mà bởi đấy lấy mình người, thật làm Mẹ Đức Chúa trời, và đồng thân, đặt tên là Maria. Hai ông bà chịu tin lành làm vậy, càng khiêm nhường, và cám ơn Đức Chúa trời hết lòng, mà sinh đẻ con gái là hoa đồng thân, cũng chẳng có phải có tội gì ông Ađam truyền cho, như nhiều người thánh luận, vì chưng Đức Chúa trời đã chọn lấy làm Mẹ mình, từ toan ra đời chuộc tội cho loài người ta, khi chưa có thế giới này. Vậy thì hai ông bà đẻ ra con, là rất thánh đức Chúa Bà Maria, lọn đời đồng thân, đã định ngày sau làm Mẹ Đức Chúa trời. Khi đã nên ba tuổi, cha mẹ thì đem đi đền thánh cúng Đức Chúa trời. Khi ấy rất thánh Đức Chúa Bà đã có chủ ý mình^[8], mà từ ấy đã khấn cùng Đức Chúa trời giữ lọn đời đồng thân. Lại ở trong đền thánh, với con gái đồng thân khác, giữ phép mọi nhân đức cho kẻ khác bắt chước, trong nhà Đức Chúa trời cho đến mười bốn tuổi.

Mà khi con gái nào đến tuổi ấy, thì quen gả chồng cho. Vậy có ý Đức Chúa trời, mà các thầy trao rất thánh đồng thân cho người rất thánh và rất trọng, tên là ông Ioseph, cũng là dòng dõi vua chúa David, dẫu khó khăn mà là thợ mộc. Đức Chúa trời cho rất thánh đồng thân chồng ấy, khi chưa có chịu thai, mà đẻ Con là Đức Chúa trời, vì cũng bắt chước rất thánh đồng thân mà đã loan giữ lọn đời đồng thân vậy, để giữ, và làm chứng vợ mình đồng thân sạch sẽ, chẳng có uế gì sốt; lại cho kẻo, khi rất thánh đồng thân đến sau bởi phép Đức Chúa trời có chịu thai mà chẳng có chồng, người Iudaeo thấy thị ném đá cho đến chết; mà lại khi đến sau rất thánh đức Chúa Bà phải đi ngoại quốc, trong kẻ vô đạo, có chồng nhân đức đi cùng mà an ủi vậy; sau nữa, cho ma quỷ chẳng hay Con đức Chúa Bà đẻ ra đồng thân, ngờ bởi chồng mà đẻ Con ra.

Ay vậy mà ông thánh Ioseph thì đem rất thánh đồng thân về Nazareth, mà đấy đêm ngày hay một cầu khẩn, khóc lóc, như các thánh đời xưa, xin ai cứu lấy loài người ta đã phạm tội, vì cũng đã hay (bởi ông thánh đã chịu sấm truyền chép ra, mà mình thì đọc liên) đã gần ngày Đức Chúa trời khiến cứu chúng tôi. Mà có đêm nào, âu là có đọc trong sấm truyền điều nói rằng: "Có đến ngày đàn bà đồng thân chịu thai và sinh đẻ con, gọi tên là Emmanuel", càng ước cho thấy đàn bà đồng thân ấy, mà làm tôi tá giữ việc nhà cho người thánh ấy, càng cầu lắm cùng Đức Chúa trời, xuống đến cùng chúng tôi, mà đức thánh thiên thần trên trời cũng ước như vậy, và cầu cùng Đức Chúa trời cứu lấy loài người ta. Khi ấy Đức Chúa trời nhân lành, mà lo những sự an lành, trong bảy thiên thần cả thì chọn một, tên là đức thánh Gabriel, mà sai cho rất thánh đức Chúa Bà Maria đồng thân, đem tin xuống rằng: Đức Chúa trời đã chọn Người mà giúp việc cứu loài người ta. Vì chưng khi Đức Chúa trời, là Đức Cha, yêu thế chừng ấy, cho đến định phó một Đức Con mình làm việc cứu thế, mà cho nên sự ấy, thì Đức Con Chúa trời lấy tính người làm một ngôi cùng. Mà Sanctissima Trindade có chọn rất thánh đồng thân cho nên Mẹ thật Đức Chúa trời, vì chưng một Con Đức Chúa trời, thật là Đức Chúa trời, lấy thịt mình bởi thịt người mà chớ. Vậy thì đức thánh Gabriel chịu lời Đức Chúa trời sai hết lòng, tức thì bởi trời mà xuống đến thành Nazareth, vào nhà chật hẹp rất thánh đồng thân Đức Chúa Bà Maria, lấy lời Đức Chúa trời mà khiêm nhường chào đấy rằng: "Đức Chúa trời phù hộ cho Bà đầy gratia, Đức Chúa trời ở cùng Bà, nữ trung Bà có phúc lạ". Lời chào trọng làm vậy, và những điều khen rất cao, Đức Chúa Bà nghe thấy, thì khiêm nhường mà sợ và ở lặng, lo lại lời chào ấy làm sao. Khi ấy đức thánh thiên thần thưa lại rằng: "Lạy Đức Chúa Bà Maria, chớ sợ làm chi, vì Đức Chúa Bà đã được gratia, đã đẹp lòng Đức Chúa trời, mà Đức Chúa Bà sẽ chịu thai và sinh con, gọi tên là Iesu, ấy là người cả, gọi là Đức Con Đức Chúa trời, làm vua chúa đời đời chẳng cùng" Đức Chúa Bà là đồng thần rất khôn, nghe điều ấy, thì càng sợ hơn nữa, mà tỏ ra lời mình khấn hứa đồng thân thủa bé, rằng: "Sự này làm thể nào, vì tôi chẳng biết đàn ông? Mà đức thánh thiên thần giải điều ấy rằng: việc này là việc Đức Chúa Spirito Santo, vì vậy chớ lo là hư đồng thân, mà lại càng bền hơn nữa, vì chưng rằng: "chẳng có điều gì mà Đức Chúa trời chẳng được". Vì mẹ đồng thân chẳng khá sinh ai mà chẳng phải Đức Chúa trời; lại Đức Chúa trời có ra đời, chẳng khá đẻ ra bởi mẹ chẳng đồng thân. Rất thánh đồng thân nghe lời làm vậy, càng khiêm nhường sâu lắm, mà chịu lấy ơn Đức Chúa trời, khi đã chọn mình làm Mẹ, mà thưa rằng: "Ay tôi là tôi tá Đức Chúa trời, tôi vâng lời đức thánh thiên thần đem cho tôi"

Khi rất thánh đồng thân thưa điều thiên hạ ước, bỗng chốc bởi phép Spirito Santo chịu thai con, vì chưng phép vô cùng Đức Chúa trời có lấy màu rất tịnh Đức Chúa Bà, mà trong thai thì sinh xác người nhỏ mà trọn vậy, một chốc ấy Đức Chúa trời cũng sinh ra một linh hồn, có mọi nhân đức và phép Đức Chúa trời, mà lại Đức Chúa trời làm phép cả, trên hết mọi phép xưa nay cho đến hết thế, vì chưng Đức Chúa trời buộc lại và xác và linh hồn ấy cùng ngôi thứ hai là Con Đức Chúa trời mà chẳng có dứt được khi nào, chonên chốc ấy cũng một ngôi thật là Đức Chúa trời, cũng là thật người: thật là Đức Chúa trời, vì thật là bui^[9] một Đức Con Đức Chúa trời là Cha, và một tình thiêng liêng cùng, cũng là thật người, vì có linh hồn và xác người, làm một cùng nhau. Thật là Con Đức Chúa Bà trọn đời đồng thân, làm Mẹ Đức Chúa trời, song le có một Christo mà thôi, vì chưng và Đức Chúa trời và người cũng là một ngôi thứ hai, là Đức Con Đức Chúa trời mà chớ. Đến khi Đức Chúa trời hóa ra rất thánh linh hồn Đức Chúa Iesu Christo, một chốc thì có đầy những phúc lạ, vì đã hộp lại làm một cùng Đức Con Đức Chúa trời. Vì vậy từ ấy cũng đã thấy mặt Đức Chúa trời tỏ tường, hơn các đức thánh thiên thần, cũng hơn các người thánh ngày sau được thấy Đức Chúa trời nữa. Lại rất thánh linh hồn đã biết trọn hết mọi sự ngày sau có, dẫu đến đời đời, cũng biết tính nhiều sự, dẫu chẳng khi nào ra^[10] mà có. Vì chưng hay biết bấy nhiêu sự làm vậy, thì phải chức trọng rất thánh linh hồn Đức Chúa Iesu.

Mà khi ấy Đức Chúa Iesu Christo đã hay, Đức Chúa trời là Đức Cha đã định mình Đức Chúa Iesu là chuộc tội cho loài người ta. Vì vậy chốc ấy thì phó mình chịu chết cùng mọi sự nạn, và để mình ngày sau có chịu cho người ta được lành. Mà dẫu linh hồn nào coi thấy mặt Đức Chúa trời tỏ tường, thì phải có xác thanh nhàn vậy, càng hơn có nước thì phải lạnh, mà có lửa tự nhiên thì phải nóng, song le khi Đức Chúa Iesu đã toan chịu tội vì chúng tôi, có làm phép lạ mà cấm lại mọi sự, kẻo bởi linh hồn mình thông ra ngoài xác, mà chịu nạn chịu chết chẳng được vì chúng tôi. Mà lại dẫu phần linh hồn bề trên^[11] đã vui vẻ thanh nhàn vậy, song le từ đầu hết ấy, phần linh hồn về bề dưới, thì đã nếm sự đáng toan chịu ngày sau. Vì chưng một chốc ấy đã thấy, như trước mặt, chẳng những mọi sự mình toan chịu từ sinh đẻ cho đến chịu nạn chịu chết, mà lại thấy hết mọi tội, từ Đức Chúa trời hóa ra trời đất cho đến hết thế, có ai phạm trước sau, lỗi phép Đức Chúa trời lắm, mà mọi tội ấy, từ đầu hết ấy, ở trước mặt linh hồn rất thánh Đức Chúa Iesu, như thể có bấy giờ, mà làm cho nên lòng rất nhân Đức Chúa Iesu lo buồn sầu não rất mực. Lại coi thấy, cũng từ ấy, mọi người thánh có nghĩa cùng, mà chịu hình khốn nạn, bởi kẻ huỷ báng mà ghét Đức Chúa trời. Cũng thấy kẻ dữ, mà hư vô hồi vô số, vì chê rất thánh nhân nghĩa và công Đức Chúa Iesu, cho nên phải chết vô cùng. Mà coi thấy mọi sự ấy, làm cực lòng rất nhân Đức Chúa Iesu thể nào, từ Đức Chúa Iesu ở trong thai Đức Mẹ hay là từ đầu hết có, trong mọi loài Đức Chúa trời sinh chẳng có ai hay được cho hết lẽ. Cũng trong mọi loài ấy, chẳng có ai biết được cho hết lẽ linh hồn Đức Chúa Iesu có kính mến Đức Chúa Cha là chừng nào, mà người ta phạm tội, lỗi nghĩa cùng Đức Chúa Cha đã lắm, mà lại Đức Chúa Iesu yêu người ta thế nào, mà người ta chịu nhiều sự khốn làm vậy, và ở xác và nơi linh hồn nữa.

Ay vậy mà Đức Chúa Iesu lòng rất nhân cứu thế, còn ở trong thai Đức Mẹ mà đã làm việc chữa đời, vì vậy thì giục lòng rất thánh Đức Mẹ đi viếng bà thánh Elizabeth, là họ hàng, đã già cả mà trong thai có con, là ông thánh Ioong, ngày sau có mở đàng trước cho Đức Chúa Iesu, mà bấy giờ hãy còn phải tội đầu hết ông Ađam truyền cho. Song le khi Đức Mẹ đồng thân vào nhà ông Zacharia, mà trong thai có đem Đức Chúa trời, thì chào bà thánh Elizabeth, mà ông thánh Ioong, dẫu trong thai mẹ, bỗng chốc thì nhảy mừng, vì đã nhận Đức Chúa trời cứu thế cũng đến trong thai Đức Mẹ đồng thân, mà một chốc ấy ông thánh Ioong cũng đã chịu ơn khỏi tội ông Ađam truyền cho, bởi Đức Chúa Iesu, khi mới vào, thì cho gratia và nghĩa cùng. Mà rất thánh đồng thân Maria, là Đức Chúa Bà chúng tôi, ở cùng bà thánh họ hàng ba tháng, thật mà coi sóc, làm việc đầy tớ cho bà già có thai, kẻo khó khi đẻ.

Sau khi rất thánh đồng thân về nhà, thai bởi phép Spirito Santo đã lớn ra. Mà ông bạn là rất thánh Ioseph, khi chẳng thông sự sâu nhiệm ấy, mà lại chẳng ngờ được điều gì chẳng lành cho bà bạn, vì đã hay và kính là rất thánh, vì vậy thì kính mến đấy rất mực; song le vì dái ở cùng có mất lòng Đức Chúa trời chăng, mà phạm đạo thánh chăng, thì giục lòng để trộm vậy, mà lo buồn lắm, vì ăn ở cùng nhau và nhân đức cùng một lòng, lại giữ tịnh sạch sẽ hơn đức thánh thiên thần nữa. Vì vậy lìa nhau thật là sự khó lắm, song le chẳng kể đí gì bằng đạo thánh Đức Chúa trời, đã rình để bạn mình chuộng lắm. Khi ông thánh Ioseph lo làm vậy, mà nằm chiêm bao, thoắt chốc có đức thánh thiên thần hiện xuống, mà xua mù ấy đi, nói ra sự sâu nhiệm ấy, lấy lời Đức Chúa trời mà rằng: "Hỡi ông Ioseph là con ông Đavid, chớ dái gì lấy Đức Chúa Bà Maria làm bạn cùng, vì chưng có Con trong thai, bởi phép Đức Spirito Santo mà chớ, lại đẻ ra Con, mà ông sẽ gọi tên là Iesu, vì chưng có cứu dân mình cho khỏi tội đã phạm. Tin này vui mừng bởi Đức Chúa trời, có làm cho ông thánh Ioseph mừng sướng thể nào, ai biết ông thánh ấy có kính mến rất thánh bạn chừng nào, thì mới suy được sự ấy. Mà từ ấy về sau càng kính chuộng nữa, vì chưng từ ấy chẳng những là lấy Đức Chúa Bà như bạn mình yêu lắm, mà lại thêm kính chuộng vì là rất thánh Đức Mẹ Đức Chúa trời, mà đồng thân: lấy mình chẳng đáng làm đầy tớ rất thánh Maria Đức Mẹ cả làm vậy, ngày sau sinh đẻ đồng thân, cũng lấy mình chẳng đáng coi sóc cho Con Người, thật là Đức Chúa trời.

Bấy giờ khi ấy có ra lệnh bởi vua chúa nước Roma, tên là Augustus Caesar khiến làm sổ cả và thiên hạ, hay nước ấy^[12]. Đầu hết trấn thủ xứ Siria, tên là Cyrino, có làm sổ ấy, ai nấy thì về quê mình mà cho tên. Ông thánh Ioseph khi ấy cũng phải trẩy bởi thành Nazareth, ở xứ Galilaea, mà lên xứ Iudaea trên thành ông David, gọi là Bethleem, vì ông thánh Ioseph là họ vua chúa David, mà cho tên^[13], đã lấy với rất thánh Đức Chúa Bà Maria đồng thân, làm vợ mình, Ngừơi đã chịu thai bởi phép Spirito Santo. Vậy thì làm gương chịu luỵ, vâng phép vua chúa, sự gì chẳng có lỗi đạo. Mà khi đã ở đấy, thì no ngày Đức Mẹ Đức Chúa trời, mà đồng thân thì sinh Con đầu lòng, cũng là một Con vậy, lấy của^[14] sạch bao lại, mà để trong máng cỏ, vì chẳng có nơi không cho mình ở trong quán. Vì chưng mình khó khăn, mà người giàu đến nhiều, cũng cho tên ở thành ấy: có nơi nào máng cỏ vậy, thật là dạy ta chê sự kiêu ngạo thế gian^[15]: vì chưng khi Con Đức Chúa trời phú quý vô cùng chịu làm khó khăn, cho ta được phú quý bởi phú quý vô cùng, hay là bởi Đức Chúa trời chịu khó khăn vậy^[16].

Song le khi Đức Chúa Iesu sinh đẻ, có sáng ra nhiều phép lạ. Vì chưng dầu hết thì chọn đàn bà đồng thân mà đẻ ra, và làm đồng thân và làm Đức Mẹ với. Thật là đồng thân, vì chưng như khi chưa có đẻ Con, là đồng thân, khi đang đẻ Con, cũng là đồng thân, và khi đẻ Con đoạn thì hãy còn đồng thân trọn vậy. Vì chưng Con Đức Chúa trời đẻ ra nơi xác, thì chẳng lọ là chẳng làm hại đồng thân Đức Mẹ, mà lại làm cho trọn vậy. Như thể khi ánh mặt trời thấu vào cái ngoẹ, chẳng có đánh vỡ, mà lại làm cho sáng, huống lọ Đức Con, là ánh Đức Chúa trời, sáng vô cùng hơn ánh mặt trời, khi ra bởi lòng Đức Mẹ, thì chẳng có phá xác Đức Mẹ đồng thân, mà lại làm cho càng trọn càng bền nữa, vì chưng Đức Chúa trời có phép vô cùng và hóa ra mọi loài, có định đẻ ra bởi Đức Mẹ đồng thân, chẳng chịu khi đàn ông sốt. Như thể khi bắt đầu thế giới này, Đức Chúa trời khiến đất hóa ra rau cỏ, khi chưa có giống nào, mà đất cũng hóa ra hư không làm vậy, huống chi Đức Chúa trời, có phép vô cùng mà hóa nên mọi sự, mọi loài, có khiến đàn bà đồng thân chẳng có chịu khi đàn ông mà chịu thai, và sinh đẻ Con là Đức Chúa trời, cũng chẳng có hư trọn đồng thân. Vì vậy rất thánh Đức Chúa Bà Maria, là Đức Mẹ Đức Chúa trời, thật là đồng thân khi chưa có đẻ, mà khi đang đẻ cũng là đồng thân, lại khi đẻ đoạn hãy còn đồng thân vậy. Mà khi đang đẻ, chẳng có chịu khốn khó gì, vì khi đẻ đoạn, hãy còn trọn đồng thân vậy. Mà lại khi đẻ đoạn, thoắt chốc thì lạy Đức Con mình đẻ, vì thật có đẻ Đức Cha mình và cội rễ đầu mọi sự.

Sau nữa các quân ở trên trời, là các đức thánh thiên thần, khi Đức Chúa trời sinh xuống, thoắt chốc thì rầm rầm cùng xuống ở nơi máng cỏ, mà thấy Con trẻ, thật là Đức Chúa trời, bao lại mà để trong máng cỏ, cũng nhận lấy hết như Chúa mình, và lạy xuống khiêm nhường vậy. Lại trong đức thánh thiên thần, có một thì đem tin mừng này lớn, cho kẻ chăn chiên mà giữ canh gần đấy ban đêm, coi chiên mình cho lành. Mà đức thánh thiên thần nói ra có Đức Chúa trời cứu thế sinh đẻ ở trong thành ông David, là Bethleem, ấy là thật Chúa Christo, mà lại rằng: "Có dấu cho hay, tìm thấy Con trẻ khăn bao lại, mà để trong máng cỏ". Chốc ấy thì có nhiều quân bởi trên trời, là những thiên thần, mà khen ngợi Đức Chúa trời rằng: "Ai nấy thì ngợi khen Đức Chúa trời trên cao, mà lại dưới đất an hòa cho người ta lòng lành!" Bấy giờ kẻ chăn chiên thì sang cho đến thành Bethleem, mà thấy như lời đức thánh thiên thần đã bảo mình vậy.

Thứ ba sự lạ: cùng một khi Đức Chúa Iesu Christo đẻ ra, thì ba vua bên đông coi thấy cái sao mới, mà bởi đấy đã hay có vua chúa mới ở nước Iudaea mà mới đẻ. Ba vua ấy, là vua bên phương đông, đến thành Hierusalem, là kinh đô nước Iudaea, thì hỏi rằng: "Nào vua chúa ở nước Iudaea mới đẻ? Vì chúng tôi bên phương đông đã thấy cái sao Người". Khi ấy kẻ làm thầy cả nước Iudaea thì thưa rằng: "Đức Chúa trời có đẻ ở trong thành Bethleem, vì có sấm truyền bởi Đức Chúa trời phán vậy". Ay vậy mà khi ba vua đi thành Bethleem, cái sao, trước đã thấy bên đông, bây giờ soi cho mà đem đàng^[17] cho đến ở lặng trên nơi có Con trẻ mới đẻ ra đấy. Khi ba vua coi thấy cái sao ấy, thì mừng rỡ bội phần, mà vào nhà thì thấy Con trẻ là Đức Chúa trời ở cùng Đức Chúa Bà Maria, là Đức Mẹ, mà cúi đầu xuống, lạy, lại mở những của trọng, vì là vua, mà cúng vua nước Iudaea mới đẻ, một là vàng, hai là cát nhà 19, ba là myrrha: vàng thì cúng vua chúa, cát nhàn^[18] thì cúng thật Đức Chúa trời, myrrha là của giữ xác kẻ chết kẻo nát, vì vậy thì lấy của ấy mà cúng tính người, ngày sau có chịu chết vậy.

Có truyền đời xưa rằng: cũng khi ấy có vua chúa nước Roma, tên là Octaviano Augusto, coi thấy trong mặt trời có đàn bà bồng Đức Con. Augusto có kính đấy, mà lấy làm Chúa cả, cho nên từ ấy đến chết chẳng dám xưng mình là chúa nữa. sự đã kể ngày trước, vua chúa Đại minh nằm chiêm bao thấy ai bảo đi tìm đạo thật bên Đại tây dương, âu là có làm vậy cũng một khi ấy, vì có Đức Chúa Iesu Christo, là một thầy đem đạo thật cho người ta, mà mới đẻ ra vậy.

Chẳng kể sự khác lạ cũng coi thấy ngày ấy, như thể mạch dầu có mọc ra trong thành Roma, rầy hãy còn dấu tích đấy. Lại rằng cũng một ngày ấy thiên hạ thấy ba mặt trời, cùng các sự lạ, Đức Chúa trời, là Đức Thợ cả thế giới này, là Chúa cả trên hết mọi sự, thì toan làm bấy nhiêu sự ấy cho thiên hạ hay lòng Đức Chúa trời nhân lành từng ấy, cho đến làm giữa đất lòng lành làm vậy, mà sinh đẻ ra đời, làm an lành vô cùng cho người ta, mà vậy người ta bỏ hết giáo dối, hết sự ma quỷ, lại trở về cùng Đức Chúa trời mà thờ đấy, lạy đấy, khi đã thấy Đức Chúa trời đã có hình người, dẫu tính thiêng liêng Đức Chúa trời hãy còn sâu nhiệm, chẳng có ai dùng sức mình mà thấy được mặt Đức Chúa trời đâu.

Đến khi đã giảng bấy nhiêu, thì phải sắm sửa ảnh nào khéo, có hình rất thánh đồng thân Maria Đức Mẹ, bồng Đức Con là Đức Chúa Iesu, hãy còn trẻ, cho ta cúi đầu xuống đất, mà lạy. Song le trước thì phải lạy một Đức Chúa trời ba ngôi, khi ta lạy, ta quỳ gối xuống một lần mà thôi, vậy ta xưng có một tính thiêng liêng Đức Chúa trời, mà cúi đầu xuống tận đất ba lần, mà kính lạy ba ngôi, cùng khiêm nhường xin mỗi một ngôi tha tội, tha vạ chúng tôi. thôi đoạn, thì phải lạy Đức Chúa Iesu ra đời làm người, mà chuộc tội cho chúng tôi: ta lạy cúi đầu tận đất một lần, mà khiêm nhường cầu khẩn cho chịu được ơn Đức Chúa Iesu đã làm phúc thừa, chuộc tội cho chúng tôi, mà cho ta được khỏi hết mọi tội cho lọn. Sau hết ta cũng phải lạy rất thánh đồng thân, mà cúi đầu xuống đất một lần nữa: vì chưng dẫu ta đã biết thật Đức Chúa Bà đồng thân chẳng phải Đức Chúa trời, song le, vì là Đức Mẹ Đức Chúa trời, thì có phép cả cầu cùng Đức Con, thật là Đức Chúa trời, mà ta cậy Đức Chúa Bà cầu cho ta khỏi hết mọi tội.

Đây ta phải bảo kẻ muốn chịu đạo: dù mà đời xưa khi Đức Chúa trời chưa có ra đời, mà chẳng thấy được Đức Chúa trời, khi ấy có thờ mà chẳng có dùng ảnh, song le từ đã ra đời làm người mà coi thấy được, đã xem trên đất, mà ăn ở cùng người ta, khi đã có hình, thì ta lấy ảnh mà làm hình ấy ra, hay là vẽ, hay là chạm, hay là thể khác. Song le khi ta quỳ lạy, cầu trước mặt ảnh Đức Chúa Iesu, hay là ông thánh nào, ta phải có ý nhớ người có ảnh đấy, mà quỳ lạy, cầu người thánh có ảnh ấy mà chớ.

   

---

---

Chú thích

1. ▲ nghĩa là: cùng hết mọi người
2. ▲ lẽ: trí
3. ▲ đấng: bậc
4. ▲ thường tác giả xưng Ngôi nhất là Đức Cha, ít khi xưng là Đức Chúa Cha. Trong nhiều trường hợp, thành ngữ này chỉ Thiên Chúa cũng như chữ Cha Cả, không có ý phân biệt về ngôi.
5. ▲ tác giả viết: spiritus sanctus, spirito sancto (10 lần), spirito santo (10 lần)
6. ▲ bộc lọn: rõ cả (?)
7. ▲ dùng thay vào cần dùng
8. ▲ có chủ ý mình: đến tuổi khôn
9. ▲ bui: chỉ
10. ▲ ra thay vào xảy ra
11. ▲ nghĩa là: phần bề trên linh hồn
12. ▲ theo bản Latinh, tác giả muốn nói: cả và thiên hạ lệ thuộc nước ấy.
13. ▲ cho tên: khai tên
14. ▲ của thay vào khăn
15. ▲ hình như tác giả lẫn lộn superbia (kiêu ngạo) vàơi vanitas (giả trá)...
16. ▲ tác giả muốn nói: hay là lấy chính sự khó khăn của Người mà làm cho ta nên phú quý
17. ▲ đem đàng: đưa đàng
18. ▲ cát nhàn: hương